Bilimkurgunun Şaşırtan İlkleri

İlk Zaman Makinesi ve Zamanda Yolculuk Teması

Bilimkurgu ve zamanda yolculuk kavramları bir arada anıldı mı akla hemen büyük usta H.G. Wells’in Zaman Makinesi adlı eseri geliyor. Ama hayır, kendisi bu alanda yıllarca iddia edildiği gibi ilk değil! Hatta BBC’nin de yaptığı bir haberle bu unvanın gerçek sahibine hakkı teslim edilmiştir.

Gelin önce “zaman yolculuğu” kavramıyla başlayalım. Wells’in Zaman Makinesi bu alanda en iyi bildiğimiz bilimkurgu örneği olsa da, kavramsal olarak mitolojik örnekleri de çoktur. Hatta “uzun süreli uyku hali” teması da bir nevi zamanda yolculuktur. Yine mitolojiyi bir kenara bırakırsak, 1895 yılında basılan Wells eserinden önce, hicivli mizahıyla bildiğimiz, Tom Sawyer’ın yazarı Mark Twain’in de bu alanda söz sahibi olduğuna dikkatinizi çekmek isterim. 1889’da A Connecticut Yankee in King Arthur’s Court, adlı romanında Amerikalı bir mühendisin kazara zamanda geri gidişi ve Kral Arthur zamanına düşüşü anlatılmaktadır. Ancak söz konusu Twain olunca işin mizahi ve eleştirel kısmı da olmazsa olmaz. Mühendisimiz kısa sürede halkı kendisinin bir büyücü olduğuna inandırır. Daha sonra dönemi değiştirmeye de çalışan mühendis Kral Arthur’un ölümüne engel olamaz ve zamanı değiştirme planları alt üst olur. İşin sonundaysa Katolik Kilisesi tarafından korku unsuru olarak kabul edilerek kendisine yasaklama getirilir.

Elbette Twain’in romanı bir bilimkurgu romanı değil. Ayrıca Mark Twain’den önce de bunu konu eden başkaları mevcut. Örneğin İrlandalı yazar Samuel Madden’in Memoirs of the Twentieth Century adlı eseri erken dönem bilimkurgularının önemli örneklerinden olmakla birlikte 1733’de kaleme alınmıştır. 1997 ve 1998 yıllarında İngiliz elçilerden gelen mektupları konu eden eserde, aslında mektupların yazarı onları 1733 yılından yollamaktadır.

Şimdi gelelim “mekanik anlamda” zaman yolculuğuna. Diğer bir deyişle, “zaman makinesi kavramı”na. Wells’in bu alanda ilk olmadığından yazı girişinde bahsetmiştim. Peki kimdir bu alandaki ilk? Cevabımız için gözlerimizi İspanya’ya ve 1887 yılına çevirmemiz gerek.

İspanyol piyes yazarı Enrique Gaspar tarafından kaleme alınan El Anacronopete^[4] adlı eserde yine bir zaman makinesi söz konusu. Elbette devamında da bir zaman yolculuğu var. Böylece Gaspar Wells’ten 8 sene önce zaman makinesini düşünerek onun önüne geçmeyi başaran isim olarak, geç de olsa unvanına kavuşmuştur.

Şu noktada El Anacronopete eserinden de biraz bahsetmek gerekir. Wells hayranlarının pek de hoşuna gitmeyen bu gelişmenin yaratıcısı olan yazarın eseri aslında mizahi bir yöne sahip. Eserde zaman zaman bilim ve teknolojideki ilerlemelerin her şeye cevap olup olamayacağı da sorgulanmakta. Dahası, makinenin kendisi de zaman makinesi dendiğinde ilk akla gelen şey olmaktan çok çok uzak. Daha çok uçan bir eve benziyor.

Her ne olursa olsun, Enrique Gaspar “zaman makinesi” alanında ilke imza atmış kişidir ve onu da tahtından edecek biri gelmediği sürece şimdilik bu ilkin yeni başlatıcısıdır.