H.G. Wells Uyarlaması "The Time Machine" Filmleri Karşı Karşıya: Hangisi Daha İyi?

- Reklam -

Selam yolcular! Uzun süredir Kayıp Rıhtım’da yazmıyordum ve arayı bu yazıyla kapatmaya hızla başlamak istedim. Birazdan okuyacağınız karşılaştırma yazısı Yeditepe Üniversitesi’nde Jozef Erçevik Amado tarafından verilmiş olan Film Eleştirisi dersinin final ödevi için tarafımca yazıldı. Bu yazı kapsamında H.G. Wells’in Zaman Makinesi kitabından uyarlanan iki filmi inceliyor olacağız; 1960 yılında George Pal tarafından yönetilen “The Time Machine” ve günümüze daha yakın olan, 2002 yılında Simon Wells’in yönettiği “The Time Machine” filmi.

Keyifli okumalar!

- Reklam -

H.G. Wells’e Ön Bakış

Herbert George Wells, bilimkurgu türünün en önemli temsilcilerinden biri şüphesiz ki. Eserleri günümüzde tüm dünya tarafından bilinen Wells, Görünmez Adam, Dr. Moreau’nun Adası, Dünyalar Savaşı gibi birçok önemli kitaba imza atmış ve edebiyat tarihinin ilk distopyası^[1] Efendi Uyanıyor’u kaleme almıştır. Yazar, ilk modern bilimkurgu örneği olarak tanınan Zaman Makinesi kitabını yazarak da tanınır hale gelmiştir.^[2]

H.G. Wells, Nutuk’ta bahsi geçen tek yabancı yazardır. Zaman zaman kurgu, zaman zaman ise kurgu dışı eserler vermiştir. Ama en önemlisi de, eserlerinde görünmezliğe kadar uzanan öngörülerde bulunmuştur.

O öngörülere kısa bir bakış atalım:

1897’de Dünyalar Savaşı’nda lazerlerden bahsetti ve bu bahisten 19 yıl sonra Einstein lazer teknolojisinin temellerini attı.
Atom bombasının üretimini 30 yıl öncesinden öngördü ve kalıcı radyasyondan da bahsetti.
Dünyalar Savaşı’nda biyolojik savaşlardan bahsetti.
1896’da yayınladığı Dr. Moreau’nun Adası kitabında Hhhffhayvan modifikasyonundan bahsetti ve hayvanlar üzerinde yapılan deneyler aracılığıyla genetik mühendisliği konusunda da uyarılarda bulundu.
Tanklar henüz ortaya çıkmamışken bundan 13 yıl önce tank savaşlarını anlattığı kısa bir öykü yayınladı.
1933’te kablosuz iletişim ağlarından bahsetti.
Bir eserinde küresel çatışmanın geleceğinden bahsetti ve bu öngörüsü 10 yıl sonrasında gerçekleşti.
Wells, Görünmez Adam romanını 1897’de yazdı. Günümüzde ise moleküler düzeyde görünürlüğü engellemek mümkün durumda. ^[3]

Yukarıda bahsedilen öngörülere ek olarak Wells, Einstein görelilik kuramını yazmadan önce dördüncü boyut olan zaman kavramından da bahsetmiştir.

Wells’in Zaman Makinesi Romanında Dördüncü Boyut

Wells’in son bahsettiğimiz zaman öngörüsünü Zaman Makinesi’ne bağlamak adına romanın içeriğine biraz değinmemiz gerekiyor.

Roman, bir zaman gezgininin hikâyesini anlatmakta. Bu zaman gezgini, bir cismin uzunluk, genişlik ve kalınlık kavramlarına sahip olmasına ek olarak, sürekliliğinin de olabileceğini savunur. Yani yukarıda bahsettiğimiz dördüncü boyutu ekler.

Ve roman bu dördüncü boyutu kanıtlamak üzerine kullanılan zaman makinesinin işlenişini anlatmaktadır.

Konu Bakımından 1960 Yılındaki Uyarlama Üzerine

Kitapla aynı isimli bu uyarlama 1899’da Londra’da yaşayan George’un hikâyesini ele almaktadır. George Pal tarafından yönetilen bu filmde George, 31 Aralık gecesi arkadaşlarıyla evindedir. Bahsi geçen gecede George, arkadaşlarına dördüncü boyutun varlığından söz eder. Bu anlatıma daha önceden hazırlandığı hayli bellidir. Zira dördüncü boyutu ekledikten sonra, yaptığı zaman makinesinin küçük bir prototipini arkadaşlarına gösterir ve bu küçük örneklemi geleceğe yollar. Arkadaşları buna inanmazlarlar. Arkadaşlarına 5 gün sonra gelmelerini söyleyen George, 5 günü ardından gelecekten geri geldiğinde olan biten her şeyi arkadaşlarına anlatıp onları tekrar ikna etme yoluna gider.

Konu Bakımından 2002 Yılındaki Uyarlama Üzerine

2002 yılında çekilmiş olan The Time Machine ülkemizde Zamanda Yolculuk ismiyle vizyona girmiştir. H.G. Wells’in torunu Simon Wells tarafından yönetilmiş bu filmin bazı kaynaklarda kitaptan değil de yukarıda bahsi geçen The Time Machine(1960)’ın bir yeniden çevrimi olduğu belirtilmektedir.^[4]

Bu filmde de yıl 1899’dur, bu defa ana karakterimiz Alexander Hartdegen isminde bir mucittir. Bu mucidin sevgilisi Emma, bir kapkaççı tarafından öldürülür. Alexander bu durumu kendi suçuymuş gibi kabullenir. Bunun üzerine bir zaman makinesi icat edip sevgilisini kurtarmak ister. Fakat işler tam olarak istediği gibi yürümeyecektir.

- Reklam -

Filmlerde Geçen Benzerlikler ve Farklılıklar Üzerine

1960 uyarlamasında bir arkadaş grubunun toplanması ve zaman makinesinin bahsinin geçmesi durumu orijinal hikâyeye sadık kalarak yapılmıştır. Fakat 2002 uyarlamasında zaman makinesinin üretilme sebebi tamamen farklı bir biçimde işlenmiştir.
Filmlerin ikinci yarısında mucitlerin ikisi de 701 yılına gider. Burada artık “Eloi” ve “Morlock” adında ırklar devreye girer. Buraya kadar her şey aynı olmasına rağmen şöyle bir farklılık göze çarpmaktadır: 1960’taki filmde Eloi’lerin tamamı sarışın olarak yaratılmışken, 2002’deki uyarlamada bu varlıkların hepsinin ten rengi siyahilere yakın, saçları da koyudur.
2002’deki Eloi’ler 1960’takine nazaran biraz daha gelişmişlerdir. En azından herkesin kendine ait “evleri” bulunmaktadır. 1960’ta ise Eloi’ler tamamen Morlock’lara bağlıdırlar ve tüm ihtiyaçlarını onlar tarafından giderirler.
2002’nin Eloi’lerinin daha özgür lanse edildiğine bakmamak gerekir, burada da -eski uyarlamada olduğu gibi- yaşı belli bir yaşın üzerinde olanlar Morlock’lar tarafından hipnoz edilir ve yerin altına çekilerek kullanılırlar. Giden insanlar üzerine bir daha asla bahsetmemeyi tercih eder iki filmdeki karakterler de.
İki filmde de geleceğe ve geçmişe dair bilgi yoktur. Zamanla evrimleşen bu türler 802.701 yılına geldiğinde sadece kendilerini bilirler.
1960 yılında gelecek ve geçmiş hakkında hiçbir şey bilinmemesinin başlıca sebebi de kitapların var gibi gözükmesine rağmen kimsenin onlara el sürmemesi. George bu durumu anlamak adına kitapların yanına gittiğinde ise eline bir kitap dahi alamadan o kitap dağılır. Eloi’ler bilgiden ve kitaplardan tamamen yoksundur.
2002’deki uyarlamada kitaplar adına çok bir fark yoktur zira 802.701 yılında yine kitaplardan yoksundur herkes lakin, 2030 yılından bir kütüphane bilgi birikimi olan fotonik o günlere kadar da gelebilmiştir. İki cam arasında bulunan bu hologram 2030’dan önce de var olduğunu ve filmin ilerisinde her daim var olacağını bizlere göstermiştir. En uzak gelecekte bir kitap olmasa bile bu fotonik kütüphanedeki her bilgiye sahiptir. Kimlerin bu teknolojiye ne kadar ilgi gösterdiğini ise izleyip görmenizi tercih ederim.

Teknik Açıdan Filmlere Bakıldığı Zaman

Bütçe ve Üretim Koşulları: 1960 yılında uyarlanan film 829,000 dolar bütçeye sahipken 2002 yılındaki bundan hayli hayli fazla bir bütçe olan 80.000.000 dolar ile karşımıza çıkmaktadır. Senaryo bağlamında bakıldığında da günümüze daha yakın olan filmin “yeni bir dünya yaratmak” konusunda çok daha çarpıcı iddiaları var ve bunun hakkını verdiğini söylemek mümkün. Bence bir diğer yandan, filmin bütçesi ile görsel efektleri de doğru orantılı ilerlemiş; 2002’de göze batan hiçbir şey yokken, 1960 için bunların daha yapay durduğunu söylemek gerekir.
Müzikler: 1960 yılında durumun hissiyatını anlatmak adına müzikler kullanılsa da 2002 yılında daha epik ve “daha sonra tekrar dinlemeliyim” hissi yaratan şarkılar karşılıyor bizleri.
Tarih içindeki değişim: Yıllar elbette filmlerde kendisi belli ediyor fakat 1960’lardaki filmin renk skalası (özellikle evde geçen) o “old times” havasını veriyor ve seyirciyi mutlu ediyor. 2002’deki filmse bu konuda biraz daha zayıf.
“Bu kimin filmi?” sorusu: Bu iki film için de yönetmeni anmak ne kadar doğru tartışılır. Zira bu filmlerin esin kaynağı olan “The Time Machine” eseri dünyaca bilinen, önemli ve kurgusu güçlü bir H.G. Wells eseri. Birisine bahsederken bu iki filmi de “G. Wells filmi” olarak anmanız çok doğal olacaktır.
Kostüm: Morlock’ların kostüm giyen insanlar olduğunu seziyor olmak seyirciyi gerçeklikten koparıyor 1960’ta. Güncel film bu konu hakkında daha başarılı.
Oyunculuklar: 1960 yılındaki uyarlamada Morlock ırkı ile dövüş sahneleri tabiri caizse bir Cüneyt Arkın filmlerini aratmayacak cinsten. Bu da seyirciyi filmden kopartan bir durum haline geliyor yine maalesef.
Green screen: Bazı green screen sahnelerinin (muhtemelen bütçe sebebiyle) kotarılamamış olması ise 1960’taki filmden kopmanız için son sebep.

Filmlerdeki Saygı Duruşu

Bahsi geçen iki film de yazarına saygı duruşunda bulunmuş durumda.

1960 yılındaki The Time Machine filminde zaman makinesinin orta kısmında “Bu makine H.G. Wells tarafından üretilmiştir.” yazmaktadır.

2002 yılında ise yukarıda bahsi geçen fotonik, ana karakterimize zaman makinesi kavramından veya bilimkurgudan örnek verirken Isaac Asimov ile H.G. Wells’i anıyor. Ve hatta “Live long and prosper”^[5] derken Vulcan selamında bulunarak başka bir kült bilimkurgu eseri olan Star Trek’e selam çakıyor.

Sonuç

“Bu filmler beklentiyi karşılıyor mu?” sorusu ile sonuca gelmek gerekirse: İki filmin de kötü yanları var ve filmler teraziye koyulduğunda ikisi de “Bu filmi kesinlikle izlemeliyim!” dedirtmiyor.

1960 yılındaki senaryoyu şu anda yüksek bütçe ile çekseler o film kendisini izletirdi büyük ihtimalle. Eski uyarlamanın senaryo bağlamında problemleri minimum ve hikâyesi orijinale daha sadık olsa da çekim kalitesi ve oyunculuklar açısından fiyasko.

2002’deki uyarlama için ise senaryo açısından belli klişelere giriyor ve böylece filmden memnun ayrılmamanızı sağlıyor fakat o da görsel açıdan tatmin edici.

Ama en nihayetinde bakıldığında böyle güçlü bir romana böyle uyarlamalar maalesef ki yakışmıyor. Filmleri çerezlik niyetine izlemeyecekseniz kitabını okuyun.

Hatta, kitabını kesinlikle okuyun!

[1] Bir Zamanda Sıçrayış Sorunsalı: Efendi Uyanıyor, Bahri Doğukan Şahin, https://www.bilimkurgukulubu.com/edebiyat/efendi-uyaniyor/
[2] H.G. Wells’in Hayranlık Verici Öngörüleri, Canberk İleri, https://www.bilimkurgukulubu.com/edebiyat/h-g-wellsin-hayranlik-verici-ongoruleri/
[3] Wells’in bu öngörüleri 2. maddede yer alan Canberk İleri’nin yazısından derlenmiştir.
[4] Zamanda Yolculuk, Wikizero
[5] Uzun yaşa ve başarılı ol.