Noel Baba’nın Şeytani İkizi Krampus’un Ürpertici Hikâyesi

Krampus, Orta Avrupa folklorunda Noel döneminde ortaya çıkan korkutucu bir figürdür. Almanya, Avusturya, Macaristan, Slovenya ve Çek Cumhuriyeti gibi ülkelerde bilinir. Genellikle Noel Baba’nın (Aziz Nikolaos) kötü ikizi veya yardımcısı olarak tasvir edilir ve yaramaz çocukları cezalandırmakla görevlidir.

Krampus, Noel Baba’nın tam tersidir. Noel Baba iyi çocuklara hediyeler dağıtırken Krampus yaramaz çocukları cezalandırır. Çoğu efsanede Krampus’un yaramaz çocukları çuvalına koyarak kaçırdığı ve yer altı dünyasına götürdüğü anlatılır. Bazı versiyonlarda Krampus’un yaramaz çocukları yediği görülür. Kimi anlatılarda ise Krampus, yaramaz çocukları torbasına koyup evlerine giden yolu bulmaları için ormana atar ya da taşıdığı “huş ağacı” çubuklarından oluşan bir desteyle döverek cezalandırır.

Krampus Kimdir? Etimolojik Kökeni Nedir?

Krampus’un Bavyera dilindeki “ölü”, “çürümüş” anlamına gelen ”krampn” kelimesinden veya Almancadaki ”pençe” anlamına gelen ”kramp/krampen” kelimesinden türetildiği düşünülmektedir. Etimolojisi hakkında çeşitli görüşler bulunur. Bu kelimeler, Krampus’un korkutucu ve kasvetli doğasına ve fiziksel özelliklerine dair ipuçları verir.

Krampus’un Görünümü

Krampus genellikle yarı geyik yarı canavar gibi görünür. Boynuzları, sırttan aşağıya uzanan koyu renkli ve kalın bir postu, koca dişleri ve kırmızı gözleri vardır. Genelde dili dışarıda olacak şekilde tasvir edilir. Vücudu koyun veya keçi postu ile kaplıdır ve arka ayakları keçi toynağıdır. Çoğu zaman Krampus’un elinde demir zincirler ve çivili sopalar bulunur.

Krampus Pagan Kökenli Bir Gelenek mi?

Krampus ile ilgili birçok metin onun kökenlerinin Paganizm’den geldiğiyle ilgili net ifadeler sunuyor ancak Krampusun eski, Hristiyanlık öncesi bir dinden geldiğini iddia edenler herhangi bir kaynağa atıfta bulunmuyorlar. Hatta onun İskandinav mitolojisinde Hel’in oğlu olduğunu söyleyenler de var, ancak Krampus hiçbir İskandinav kaynağında geçmiyor.

Peki neden pek çok kaynak Krampus’u Paganizm ile ilişkilendiriyor?

1958’in mart ayında Maurice Bruce, Folklore dergisinde bir makale yayımlıyor ve burada Krampus’un cadıların boynuzlu tanrısı gibi göründüğünü, pagan ayinlernin bir kalıntısı olduğunu vurguluyor. Ancak 20. yüzyıldan önce cadıların boynuzlu tanrısına inanıldığı ile ilgili bir kanıt bulunmamakta.

Bununla birlikte Krampus’un taşıdığı huş ağacını büyücülükle ilişkilendirmesi de görünüşe göre yanlış çünkü Krampus’un bu huş ağacı dallarını taşıma sebebi, antik büyücülük toplantılarının törenlerinde huş ağacının kullanılması değil, huş ağacından yapılmış asayı yaramazlık yapan çocukları cezalandırmak için kullanması.

Krampus’un pagan kökenli olduğu iddiası, daha çok 20. yüzyıl başlarında folklorcular tarafından ortaya atılmış ve yaygınlaştırılmış bir söylem. Bu dönemde milliyetçi ve romantik akımların etkisiyle halk geleneklerinin kökenini eski pagan inanç sistemlerine bağlama eğilimi yaygındı. Nasyonal Sosyalist dönemde bazı etnologlar, Krampus’u Germen kökenli bir gelenek olarak tanımlayarak Hristiyanlığın bu geleneği baskıladığını iddia etmişlerdi. Bu görüşü desteklemek için Salzburg başpiskoposlarının ve diğer dini kurumların 17. ve 18. yüzyıllarda Krampus geleneğini yasaklama girişimleri örnek gösteriliyordu.

17. ve 18. yüzyıllardaki yasaklamaların sebebi aslında pagan inançlarla mücadeleden çok, gençlerin gece geç saatlerde sokaklarda dolaşarak içki içmeleri, dans etmeleri ve kavgaya girişmeleri gibi davranışlarından kaynaklanıyordu. Özetle Krampus’un pagan kökenli olduğu iddiasını destekleyen ciddi bir tarihsel araştırma bulunmamaktadır. (Rest, M. & Seiser, G. s.42-44)

Krampus’un Mitolojilerdeki Yeri

Peki Krampus isimli bu yaratık hangi mitolojiden, gelenekten geldi veya nasıl ortaya çıktı?

Antik Germen, Yunan veya Roma Mitolojisinde Krampus’a benzer bir yaratık bulunmamaktadır. Ona en çok benzetebilecek varlık olarak ise “Pan” öne çıkmakta. Pan genelde uzun sivri kulaklı, keçi benzeri boynuzlara sahip bir adam olarak tasvir edilir. Bazı tasvirlerde de bir keçi kafasına sahiptir ancak Helenistik zamanlarda bir insan kafasıyla tasvir edildiği de görülür. Ancak Pan ve Krampus arasında aslında hem görünümleri hem de davranışları bakımından pek çok farklılık var.

Antik Yunanlar ve Romalılar Pan’ı iyiliksever bir koruyucu tanrı olarak görüyorlar. Ayrıca Pan, siyah kürkle kaplı, zincir taşırken veya sivri bir dille tasvir edilmiyor. Bununla birlikte Pan’ın Krampus üzerinde dolaylı bir etki yaratıp yaratmadığı da tartışma konusu.

Krampus’un kökeni ile ilgili çok net ve çok somut bir kanıt olmadığı için kendisi için “kesinlikle Pagan kökenli” veya “salt Hristiyanlıkla ilgili” demek doğru değildir.

Onun en çok benzediği figür, hem görünüm hem de karakter açısından Ortaçağ Hıristiyan Şeytanıdır. Uzun sivri dili, boynuzları, pençeleri ve çatallı toynakları ile Hristiyan Şeytan tasviri aslında Krampus’a oldukça benzemektedir.

Orta Çağ’da Şeytan, gizem oyunlarında genellikle komik rahatlama sağlayan ve her zaman zincirlenip cehenneme atılan umutsuzca beceriksiz bir kötü adam olarak tasvir ediliyordu.

Bu belirgin benzerliklere rağmen Krampus’un genellikle Hristiyanlık öncesi Germen Paganizmi ile doğrudan ilişkilendirildiği görülmektedir. Ancak Krampus’un tamamen pagan kökenli olduğu iddiası, yeterli tarihsel temele dayanmayan bir görüş olarak kalmaktadır. Diğer taraftan, bu figürün tamamen pagan inançlarından bağımsız olduğunu öne sürmek de eksik bir yaklaşım olur.

Geçmişten günümüze birçok gelenek ve inanç, görünüşte birbirinden bağımsız olsa da, zaman içinde çeşitli dolaylı etkileşimlere ve benzerliklere sahip olmuştur. Bu bağlamda Krampus’un, eski pagan inanç sistemlerinden dolaylı bir şekilde etkilenmiş olma olasılığı bulunmaktadır.

Noel Baba ve Krampus İlişkisi

Avusturya’nın Advent mevsiminde (Noel’den önceki 4 hafta) düzenlenen Krampus alayları, bölgenin geleneksel kutlamalarından önemli birini oluşturmaktadır. Bu alaylar, kasaba ve köylerde Krampus’un Noel dönemi kutlamalarının önemli bir parçası olarak yer alır. Advent mevsimi de Noel’e hazırlık dönemidir ve İsa’nın doğumunu beklemeyi simgeler.

Bu kutlamalar sadece Avusturya’da değil Orta Avrupa’da farklı bölgelerde de düzenlenir ve özellikle “Krampus Gecesi” olarak bilinen 5 Aralık’ta gerçekleşir. Bu geceye “Krampusnacht” denir. Bu alaylarda, insanlar Krampus kostümleri giyerek sokaklarda dolaşır ve korkutucu performanslar sergiler. Krampus kostümleri giyen insanlar “Krampuslauf” adı verilen geçit törenleri düzenler.

5 Aralık’ta Krampus, kasaba ve köylerde dolaşarak yaramaz çocukları arar ve ertesi gün, 6 Aralık’ta ise Aziz Nikolaos gelerek iyi çocuklara hediyeler verir.

Aziz Nikolaos’tan da bahsetmeden olmaz çünkü Krampus denildiğinde onun için pagan kökenli olduğu iddiasının yanında karşılaşılan bir diğer detay onun, “Aziz Nikolaos’ın zıddı” olduğudur.

Aziz Nikolaos, özellikle Batı dünyasında Noel Baba figürüne ilham veren kişidir. Kendisi M.S. 270 civarında günümüzde Türkiye’nin Demre ilçesinde bulunan Myra’da doğmuş ve 343 yılında hayatını kaybetmiştir. Aziz Nikolaos, Myra’nın piskoposu olarak görev yapmış ve birçok mucizeye imza atmış olduğu düşünülen bir Hristiyan azizidir.

Kendisi özellikle yardımseverliği, cömertliği ve çocuklara olan sevgisiyle tanınan bir kişiliktir. Zengin bir ailede doğmuş ancak ailesinin ölümünden sonra mirasını yoksullara ve ihtiyaç sahiplerine dağıtmıştır.

Onun en ünlü hikâyelerinden biri, üç yoksul kızın çeyiz parası olmadığı için evlenemeyeceğini öğrenmesi ve gizlice onlara altın torbaları bırakmasıdır. Bu olay, modern Noel Baba’nın hediye verme geleneğine ilham kaynağı olmuştur.

Özellikle Hollanda’da “Sinterklaas” olarak bilinen Aziz Nikolaos, Amerika’ya göç eden Hollandalılar aracılığıyla “Santa Claus”a evrilmiştir. Noel Baba’nın hediye dağıtma geleneği, Aziz Nikolaos’ın cömertliği ve hediye verme hikâyelerine dayanmaktadır. Aziz Nikolaos’ın şeytanları kovduğuna dair pek çok hikâye olduğun için Krampus’un onunla ilişkilenmiş olması muhtemeldir.

Ayrıca bu Krampus’un neden zincirlerle bağlı ve Aziz Nikolaos’ın bir hizmetkarı olarak tasvir edildiğini de açıklar. Aziz Nikolaos’ın üstesinden geldiği ve hakimiyet kurduğu Şeytan, şimdi onun kölesi olmuş, ona bağlanmış ve sözlerine itaat etmek zorunda kalmıştır.

Krampus Neden Kötülüğü Cezalandıran Bir Figür Olarak Ortaya Çıktı?

Krampus, genellikle çocukları kötü davranışlardan caydırmak amacıyla tasvir edilir. Yaramaz çocukları korkutmak ve onların uslu davranmalarını sağlamak için kullanılan bu figür, bazen onları “cezalandırmak”la tehdit eder. Bu bağlamda Krampus’un rolü, korku yaratmak ve çocukları iyi davranışlar sergilemeye teşvik etmek olarak görülür. Bu tür anlatılar, çocuklara iyi davranışların ödüllendirileceği, kötü davranışların ise olumsuz sonuçlar doğuracağı mesajını verir.

“İyi olursan Santa Claus gelir, kötü olursan Krampus.”

Aslında bu noktada Krampus Santa Claus’un düşmanı değil de onun iş arkadaşı gibi düşünülebilir.

Krampus’un Popülerleşme Süreci

Krampus’un popülerliğinin yükselmesi, 19. yüzyılın sonlarına ve 20. yüzyılın başlarına dayanan ilginç bir tarihsel süreçle şekillenmektedir.

1890’lar ve I. Dünya Savaşı arasındaki dönemde, Krampus’un kartpostallarda popüler hâle gelmesi, onun ticarileşmesi açısından kritik bir dönüm noktası olmuştur.

Avusturya ve Almanya’da kartpostal endüstrisinin patlama yaşadığı bu dönemde Krampus figürü, kartpostallar aracılığıyla halk arasında tanınmaya başlamıştır.

Kartpostallarda sıklıkla yer alan neşeli yüz ifadesi ve “Gruss Vom Krampus” (Krampus’tan Selamlar) ile “Brav Sein” (İyi Olun) gibi mesajlar, figürün halk tarafından benimsenmesini sağlamıştır. Bu görseller, Krampus’un daha önce yerel bir halk figürü olarak sınırlı kalan popülaritesini genişleterek geniş bir kitleye ulaşmasını mümkün kılmıştır.

Krampus’un popülerliği zamanla Avrupa’nın sınırlarını aşarak Amerika’ya ulaşmış ve burada da önemli bir kültürel fenomen hâline gelmiştir.

Bu süreçte sanat yönetmeni ve grafik tasarımcısı Monte Beauchamp’ın katkıları önemli bir rol oynamıştır. 2004 yılında Krampus kartları üzerine Devil in Design: Krampus adlı kitabı yayımlayan Beauchamp, aynı zamanda Krampus’u konu alan bir sanat sergisi düzenleyerek figürün Amerikan popüler kültürüne tanıtılmasında önemli bir adım atmıştır.

Bu tür girişimler, Krampus’un efsanesinin daha geniş bir kitleye ulaşmasına ve günümüzde ana akım kültürün bir parçası haline gelmesine önemli ölçüde katkı sağlamıştır.

Krampus’un Popüler Kültürde Yeri

Peki, Krampus’u popüler kültürde nerelerde görüyoruz?

Noel Kartpostalları: 19. yüzyılın sonlarından itibaren Krampus’un tatil kartpostallarında yer aldığı görülür. Bu kartpostallar, Krampus’un ticarileşmesinin ve popülerleşmesinin başlangıcı olarak kabul edilir.

“Krampus” (2015): Filmde Krampus ailenin tatilini mahvetmeye çalışan bir varlık olarak izleyicilerin karşısına çıkıyor. Yapım, Krampus’un halk efsanesini modern bir korku hikâyesiyle harmanlıyor.

“Krampus Unleashed” (2016): Bu film, eski bir malikanede yaşayan bir grup insanın Krampus ile karşılaşmasını anlatıyor.

“Krampus: The Yule Lord” (2012): Brom tarafından yazılan ve resimlenen bu roman, Krampus’u merkezine alıyor ve onu bir tür modern fantezi hikâyesine yerleştiriyor. Eserde Krampus, “Yule Lord” olarak tasvir ediliyor.

“Krampus: The Devil of Christmas” (2018): Bu kitap, Krampus’un tarihini ve kültürel etkilerini araştırıyor, aynı zamanda Krampus ile ilgili çeşitli mit ve efsaneleri bir araya getiriyor.

Dosyamızı Krampus’un popülerleşmesinde büyük rol oynayan Beauchamp’ın sözleriyle kapatalım:

“O, Noel Baba’nın iyi polisine karşı kötü polisin ta kendisi. O, Noel’in ‘Kirli Harry’si.”

Korku folkloru hakkında daha fazlası için Zehra Akkuyu’nın YouTube kanalına abone olabilirsiniz.

Kaynaklar ve İleri Okuma

• Beauchamp, M. (Ed.). (2004). Devil in Design: Krampus. Fantagraphics Books.
• Rest, M., & Seiser, G. (2018). The Krampus in Austria: a case of booming identity politics. EthnoScripts: Zeitschrift für aktuelle ethnologische Studien, 20(1), 35-57.
• Ebner, Johannes (2018) (Krampus’un pagan kökenli olduğu iddiasının, 20. yüzyıl başlarında folklorcular tarafından yayılan bir “mitolojik yorum” olduğunu ve bu yorumun ciddi bir tarihsel kanıta dayanmadığını vurguluyor)
• Schuhladen, Hans (1992) (Krampus’un yazılı kaynaklarda ilk kez 1582 yılında, yani Hristiyanlık sonrası dönemde ortaya çıktığını belirtiyor. Ayrıca 17. ve 18. yüzyıllarda “Perchten” olarak adlandırılan benzer uygulamalara dair kayıtlarda da, herhangi bir pagan tanrı veya ritüelle bağlantı bulunmadığına dikkat çekiyor.)
• McDaniel, S. (2019). Is Krampus really pagan? Tales of Time Forgotten.
• Carter, M. H. (2016). Perchten and Krampusse: Living mask traditions in Austria and Bavaria.
• Kurti, L. (2021). Do you want to be Krampus? Santa Claus, globality and locality of Christmas tradition. Hungarian Studies Yearbook, 2, 10.
• Bennett, T. (2023). The Krampus legend: An explainer. SYFY Wire.
• Bruce, M. (1958). The Krampus in Styria. Folklore, 69 (1), 45–47
• Stuart, M. (2020). The fascinating folklore origins of Santa Claus: We’ve all heard of the jolly gift-giver—but how did he come to be synonymous with Christmas? Explore the Archive