Şamanizm: Tanımı, Tarihi ve İnançları

- Reklam -

Dünya genelinde, çeşitli kültürlerde kendisini var eden Şamanizm inancı, ruhun bilinç ötesine yolculuğu olarak değerlendirilebilir. Çevresinde saygın bir konuma sahip olan şaman, bulunduğu toplumun ruhani lideri olarak görülür.

Tarihi ve Antropolojisi

Şaman, çok yönlü bir kelimedir. İnsanlar şaman lafını duyduğunda akıllarına genellikle, yerel Amerikalı şifacı kişiler gelir. Ancak bu kadar basit değil.

- Reklam -

Antropologlar tarafından bir terim olarak kullanılan şaman kelimesi kehanette bulunmak, ruhlarla konuşmak ve büyü yapmak gibi eylemlerin ve inançların toplamından oluşur. Amerika dâhil olmak üzere dünya üzerindeki birçok yerel kültürde oldukça eğitimli bireyler olarak görülen şamanlar, tüm yaşamlarını Şamanizm’in çağrısının peşinde geçirirler. Yıllarca çalışmanın ürünü olan şaman unvanı bir kişinin kolayca sahiplenebileceği bir şey değildir.

Toplulukta Eğitim ve Roller

Kimi kültürlerde şamanlar genellikle bir hastalığı, fiziksel bir rahatsızlığı veya bir karakter bozukluğunu iyileştirmede rol alan bireyler olarak görülürler.

Güneydoğu Asya’da bulunan Borneo adasındaki yerel kabileler şamanlık eğitimi almaları için hermafroditleri* görevlendirmişlerdir. Birçok kültürde erkekler şaman olarak tercih edilse bile kadınların şamanlık ve şifacılık eğitimi almaları duyulmamış şey değildir. Bu konu hakkında ABD’li yazar Barbara Tedlock, The Woman in the Shaman’s Body: Reclaiming the Feminine in Religion and Medicine (Şaman’ın Bedenindeki Kadın) (Türkçesi Butik Yayıncılık, 2006) kitabında, Paleolitik Çağ’a tarihlenen en eski şaman örneklerinin bulunduğu çalışmalarda bu örneklerin kadın olduğunu söylüyor.

Avrupalı kabilelerde kadınların erkeklerle birlikte şamanlık eğitimi aldığı hatta kimi zaman kadınların erkeklere tercih edildiği biliniyor. Birçok İskandinav destanında volva’ların, yani kadın kahinlerin yaptığı akıl almaz işlerden söz edilir. Bu destanların kimileri şu cümleyle başlar:

“(Kadının) dudaklarından bir ilahi dökülmeye başladı.” Bu sözler, tanrıların elçisi volva tarafından kutsallığın takipçilerine gönderilmiştir. Keltlerde ise Breton yakınlarındaki bir adada yaşayan dokuz rahibeyle ilgili efsanelerden bahsedilir. Bu rahibeler ileri derecede kehanet yeteneğine sahiptir ve aynı zamanda şamanlık yaparlar.

The Nature of Shamanism and the Shamanic Story (Şamanizmin Doğası ve Şaman Hikâyeleri) eserinde Michael Berman, şamanın, işbirliği yaptığı ruh tarafından kontrol edildiğinin sanılması gibi Şamanizm’e dair birçok yanlış fikir beslendiğinden bahseder. Berman’a göre kontrol her zaman şamandadır. Çünkü kontrolü elinde tutamayan bir şaman kabilede kabul edilmez.

“Kontrolsüz teslimiyet psikotik bozukluklara yol açabiliyorken, bu işe gönlünüzü adamak bir şamanın ve kehanetçi Eliade gibi dini mistisizmlerin karakteristik özelliklerini taşımakla ilgilidir.” – Michael Berman.

İskandinavya, Sibirya ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinin yanı sıra, Moğolistan, Kore, Japonya, Çin ve Avustralya gibi coğrafyalarda Şamanizm’in örnekleri görülebiliyor. İnuitler ve Kuzey Amerikalı yerel kabilelerle birlikte Orta Amerika, Güney Amerika ve Afrika toplulukları da bu toplama dâhil edilebilir. Diğer bir deyişle Şamanizm dünyanın büyük kısmında kendisine yer bulmuştur. Diğer taraftan, Keltlerde ve Roma ile Yunan kültüründe bu pagan inancının yaygınlığına dair çok fazla bir kanıt yoktur.

- Reklam -

Günümüzde Şamanizm

Günümüzde, bu inancın çeşitli yerlerinin toplanmasıyla ortaya çıkan, bir tür Neo-Şamanizm inancına sahip topluluklar mevcut. Daha çok totemlerle veya hayvanlarla çalışıyorlar, rüya alemine dalıyorlar, trans meditasyonla ve astral seyahatle uğraşıyorlar. Kendisini ‘modern Şamanizm’ olarak atfeden uygulamaların çoğu yerel halkların şaman çalışmalarına benzemiyor. Bu farklılığın sebebi ise, eski kültürlerdeki şamanların, dış dünyadan uzak kabilelerinde her gün o kültürün içine nüfuz etmesi ve içinde bulunduğu toplumun çelişik kültürel meselelerinin onun bu rolünü tanımlamada etkili olması.

Bir arkeolog olan Michael Harner, aynı zamanda şamanlık pratiklerini takip eden ve yerli halkların kültürlerini korumaya çalışan Şaman Çalışmaları Vakfı’nın kurucusu. Harner’in yapmak istediği şey, eski inançları ve sistemi onurlandırmaya devam ederken Şamanizm’i modern takipçileri için yeniden düzenlemek. Harner’ın, 1980 yılında The Way of the Shaman: A Guide to Power and Healing (Şaman’ın Yolu) adında bir kitabı yayınlandı. Kitap birçokları için geleneksel Şamanizm’le modern Neo-Şaman pratikleri arasında bir köprü görevi görüyor.

İnanç ve Konsept

Doğada var olan şeylere insanın bir açıklama getirme arzusu -ve kontrol etme dürtüsü, ilk dönem şamanlarının inanç ve pratiklerini şekillendirmede etkiliydi. Örneğin, avcı toplayıcı bir toplumda insanlar, karşılarına çıkacak avın etli olması için ya da bereketli bir ormanla karşılaşmak için ruhlara bir şeyler sunmak isterlerdi. İnsanlar yerleşik topluma geçtiğindeyse iyi bir hava ve bereketli hasatlar için tanrılara ve tanrıçalara dua ediyorlardı. Şamanlığın doğuşu da bir bakıma insanlığın tüm bu davranışları ve inançları bir role bürümek istemesiyle oldu.

Şamanizm’in temel inançlarından bir tanesi, her şeyin –ve herkesin birbiriyle bağlantılı olduğudur. Bitkiden ağaca, kayalara, hayvanlara ve mağaralara kadar her şey bir bütünün parçasıdır. Her şey kendi özü ve ruhuyla doludur ve çizgileri belli olmayan bir düzleme aittir. Bu düşünce yapısıyla şaman, gerçeklikle öbür âlemin dünyaları arasında, bir bağlayıcı gibi seyahat ederek hizmet eder.

Dünyalar arası seyahat etme kabiliyetlerinden dolayı şamanlar, duymak isteyene kehanetler ve sıra dışı mesajlar taşımışlardır. Bunlar, içeriği sade, bir kişiyi ilgilendiren mesajlar olabilse de, çoğu zaman öyle değildir ve bütün topluluğu etkiler. Kimi kültürlerde, kabilenin yaşlıları büyük kararlar vermeden önce, yol göstermesi için şamana başvururlar. Şaman ise elde etmesi gerektiği bu öngörü ve mesajlara ulaşmak için genellikle transa geçme tekniği kullanır.

Şifacılık

Son olarak, şamanlar tarih boyunca şifacılık yeteneklerini sıklıkla kullanmışlardır. Şamanlar, bedendeki hastalıklara; insanın beyninde oluşan denge kaybını düzelterek ya da hasarı iyileştirerek merhem olurlar. Basitçe dua etmek de bunun için bir yöntemdir, dans etmek ve şarkı söylemek gibi süslü ritüeller de. Çünkü hastalığı kötücül ruhların getirdiğine inanılır ve şaman, bedenden bu ruhları kovmak ve kişiyi daha fazla hasardan korumak zorundadır.

Şamanizm’in kendi başına bir din olmadığı bilmek önemli; Şamanizm için, bugüne kadar var olan kültürlerden etkilenmiş bir manevi eylemler bütünüdür denilebilir. Günümüzde birçok insan şaman olmak için çalışıyor ve her birisi kendi dünyasına ve kültürüne özgü etkenlerle yetişiyor. Şamanlar bugün birçok yerde, özellikle çevre sorunları konusunda politikanın içinde yer alıyorlar ve aktivist olarak hareket ediyorlar.

* Hermafrodit: Çift cinsiyetlilik. (Mit) Aphrodite ve Hermes’in oğlu. Salmikis adlı göl perisi ona aşık oldu, Hermaphrodite kendisi ile ilgilenmeyince tanrılardan ikisini bir bütün haline getirmelerini istemişti. O günden sonra aynı beden içinde hem kadın hem de erkek kişiliğini taşıdı. Herme’ler: Yolların koruyucuları.