İlk tekerlek hakkında yapılan yeni bir araştırma, bakır çıkarmanın zorluklarının Neolitik çağ toplumlarının yaratıcılığını nasıl keskinleştirdiğini ortaya koyuyor.
Bir modelleme çalışması sonucu ortaya çıkan verilere göre 6.000 yıl önce bakır çıkarmak için çalışan madenciler, tekerlek ve dingil sisteminin gelişimine öncülük etti.
Tekerleğin icadı, ateşin ve yazının keşfiyle birlikte insanlık tarihinin en önemli dönüm noktaları arasında yer alıyor.
Tekerlek pek çok uzman tarafından tüm zamanların en önemli mekanik icadı olarak tanımlanıyor ve ulaşımdan seramik üretimine kadar insanlık tarihinde sosyal ve ekonomik değişimler yarattığına inanılıyor. Ancak tekerleğin ilk olarak ne zaman, nasıl, nerede ve kimler tarafından icat edildiği konusunda hâlâ bir fikir birliği bulunmuyor.
Tekerlek Bakır Madencileri Tarafından İcat Edilmiş Olabilir
Amerikalı araştırmacılardan oluşan bir ekip bu antik gizeme ışık tutacak bir algoritma geliştirdi. Elde ettikleri sonuç ise tekerlek ve akstan oluşan mekanik sistemin, yaklaşık 6.000 yıl önce Karpatlar’dan bakır çıkaran madenciler tarafından icat edilen tekerlek sayesinde geliştirildiği ortaya kondu.
Royal Society Open Science dergisinde yayımlanan makalede açıklandığı üzere, tekerleğin keşfi “biyolojik evrimi yönlendiren seçici çevresel baskılara benzeyen madencilik ortamının benzersiz fiziksel özellikleri sayesinde” mümkün olmuştu.
Arkeologlar, Doğu Avrupa’daki Karpat Dağları’nda gerçekleştirdikleri kazılarda dört tekerlekli arabaları temsil eden 150’den fazla küçük kil model buldu. Modellerin bir ucunda yer alan büyük kulp, bu parçaların içecek bardağı olarak kullanılmak üzere tasarlandığını gösteriyor.
Karbon-14 analizine göre bu kil modelleri üreten Boleráz kültürü yaklaşık M.Ö. 3600 civarında ortaya çıktı ve modeller, tekerlekli taşımanın bilinen en eski örnekleri arasında yer alıyor. Araştırmacılara göre dönemin zanaatkârları, bakır madenlerinin dar tünellerinde cevher taşımak için kullanılan küçük tekerlekli sepetlerden ilham almış olabilir.
Bakır Çağı, Karpat Dağları’nın güneyindeki Balkanlar’da Boleráz kültüründen önce başladı. Bu dönemde daha düşük kaliteli minerallerin çıkarılması, daha ağır yüklerin taşınmasını gerektiriyordu. Uzmanlar, bu durumun tekerlekli sepet gibi taşımayı kolaylaştıran teknolojik yeniliklerin geliştirilmesine ön ayak olmuş olabileceğini belirtiyor.
Bilinen En Eski Tekerlek Kullanımı Yeniden Tarihleniyor
Bugüne kadar bilinen en eski taşıma tekerlekleri, Karpatlar’ın yakınlarında yer alan biraz daha geç dönemlere ait alanlardan geliyor. Buralarda yük hayvanları tek bir tekerlek setiyle donatılmış daha büyük arabaları çekmişti. Bilinen en eski tekerlek olan Ljubljana Bataklıkları tekerleği Slovenya’da keşfedilmişti ve 5.100 ila 5.350 yıllık olduğu tahmin ediliyordu.
Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da bulunan ve 3.000 ila 5.000 yıl öncesine dayanan diğer arkeolojik kanıtlar arasında duvarlara boyanmış savaş sahneleri, minyatür tekerlekler, çocuk oyuncakları, savaş arabası mezarları ve hatta bu yenilikçi teknolojiye ilişkin erken metin referansları yer alıyor.
Şimdiye kadar tekerleğin kökeni hakkında üç ana teori ortaya atılmıştı. Bunlardan biri, tekerleğin ilk olarak MÖ 4000 yılı civarında Mezopotamya’da ortaya çıktığını ve daha sonra Avrupa’ya yayıldığını öne sürüyor. Bir diğeri ise gelişimini MÖ 3800 civarında kuzey Türkiye’nin kuzey kıyılarına dayandırıyor.
2016 yılında geliştirilen üçüncü teori ise tekerleğin bakırın çıkarılmasının zorlaştığı M.Ö. 4000 ila 3500 yılları arasında Karpatlar’da icat edildiğini savunuyor.
Basit Silindirler, Nasıl Tekerleğe Dönüştürüldü?
Columbia Üniversitesi’nden tarihçi olan, çalışmanın yazarlarından Richard Bulliet yönetimindeki ekip, insanların bir dizi basit makarayı nasıl bir tekerlek ve aks sistemine dönüştürmüş olabileceklerini araştırmak için hesaplamalı mekanik ve tasarım bilimini kullandı.
Uzmanlar tekerleğin evrimleşmesi için üç yeniliğin gerekli olduğunu savunuyor. Ağır bir sepet ya da kutuyu hareket ettirme ihtiyacı göz önüne alındığında, insanlar muhtemelen bir yol boyunca yerleştirilmiş ve gerektiğinde ileri doğru hareket ettirilen makaralar kullanmışlardı.
Yivli makaralar, insanların makaraları değiştirmek için etrafta dolaşmasına gerek kalmadan kutunun bunların üzerinde durmasına ve ileri geri hareket etmesine izin verirdi. Bu yenilik insanların daha geniş bir arabayı madene itmesine olanak sağlamıştı.
İkinci buluş, bir dizi tekerlek ya da bir aksa sabitlenmiş tekerleklerdi; bu da arabaya maden kuyusundaki kayaların ve diğer döküntülerin üzerinden geçmek için daha fazla yerden yükseklik sağlayabilirdi. Makalenin yazarlarına göre dingilden bağımsız hareket eden tekerlekler, muhtemelen ikincisinden yaklaşık 500 yıl sonra ortaya çıktı ve tasarıma manevra kabiliyeti kattı.
Araştırmacıların dikkate aldığı bir başka ayrıntı da Karpat Dağları’nın doğal ortamında saklıydı. Dar ve dolambaçlı yollar gibi benzersiz özellikler tekerlek geliştiricilerini bu özel tasarıma doğru itmiş ve ulaşımda bir değişimi teşvik etmişti.
İlginizi Çekebilir: Franklin’in Kayıp Seferi’nde Erebus Kaptan Yamyamlığa Kurban Gitmiş
Siz bu yeni modelleme çalışmasının sonucunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Görüşlerinizi yorumlarda veya Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, bizleri Google News’ten takibe alabilirsiniz.
Kaynak: La Vanguardia
Kayıp Rıhtım’ın WhatsApp Kanalını Takip Etmek İçin Tıklayın
Benimde hatırladığım ilk tekerin doğuda bir yerde ortaya çıktığı hatta tekeri bulanların ilk koyunu evcilleştirdiği bilgisi de aklımda kalmış. Sümer öncesi bir dönemi kapsıyordu.