Parazit Mantar Türü, Sinekleri ‘Zombi’ye Dönüştürüyor

Entomophthora muscae (böceklerin yok edicisi) adlı bir mantar türü, sinekleri kontrol altına alarak ölümcül bir dönüşüme zorluyor ve diğer sineklere bulaşmak için korku filmlerini aratmayan bir plan uyguluyor.

Bu mantar, sinekleri enfekte eden ve onları kendi iradesini yerine getiren “zombilere” dönüştüren, tamamen konakçısına bağımlı, zorunlu bir patojen olarak tanımlanıyor.

160 yılı aşkın süre önce keşfedilen bu mantar türünün perde arkasındaki gerçek, bilim insanları tarafından uzun zamandır merak ediliyor. Araştırmacılar bugün hâlâ mantarın sineğin beynini kontrol etmeyi nasıl başardığını öğrenmeye çalışıyor.

Bilim insanları, bir dizi yeni deneyde bu tüyler ürperten zihin kontrolünün ardındaki gerçeği anlamak için yeniden harekete geçti.

Parazit Mantar Sinekleri Adım Adım Bir Tür ‘Zombi’ye Dönüştürüyor

Kopenhag Üniversitesi’nde evrimsel biyolog Henrik H. De Fine Licht, dünyada “zombi” ev sinekleri Musca domestica üzerinde çalışan birkaç kişiden biri. Başlangıçta zorunlu patojenleri incelemek istediği için E. muscae mantarına yönelmiş olsa da, “Elbette davranışsal manipülasyon yönleri ve bunun nasıl işlediği de beni büyüledi,” şeklinde konuşuyor.

Mantar sineği enfekte ettikten sonra, doğrudan hayati organlara gitmiyor. Önce yağları ve diğer besinleri tüketmeye başlıyor. Sineği yavaş yavaş aç bıraksa da onu hayatta tutmayı sürdürüyor. Ancak tüketecek hayati olmayan organlar sona erdiğinde sineğin davranışlarını kontrol etmeye başlıyor. Sineği bir yükseklik aramaya ve orada sıkışıp kalmaya zorlayarak sporlarının geniş bir alana yayılmasını sağlıyor.

De Fine Licht, mantarın enfekte olmuş dişi sinek ölülerini (karkaslarını) sağlıklı erkek sinekler için çekici hâle getirme yönteminden özellikle etkilendiğini belirtiyor. Ölü sinek bedeni, mantar tarafından kontrol edilen bir araç hâline geliyor. Erkek sinekler, enfekte olmuş sinek bedenleriyle çiftleşmeye çalışırken mantarla temas ederek kendileri de enfekte oluyorlar. Bu ölümcül çekimi anlamak isteyen De Fine Licht ve ekibi, enfekte ve enfekte olmamış sinek ölülerinden kimyasallar çıkararak çevredeki havayı analiz etti. 2022’de mantarın erkek sinekleri cezbetmek için özel uçucu kimyasallar salgıladığını ortaya çıktı.

De Fine Licht, bu kimyasalların erkek sinekleri çiftleşme vaadiyle mi yoksa beslenme vaadiyle mi çektiğinin tam olarak net olmadığını söylüyor. Üzerinde çalışılan bir hipoteze göre, sadece yiyecek olduğunu düşündükleri için cezbediliyor olabilirler.

“Ancak yaklaştıklarında, kadavraların daha az uçucu bazı bileşiklerinin kokusunu almaya başlıyorlar. Bu da cinsel davranışı ortaya çıkarıyor.”

Ölü Sinekler, Bulaş için Özellikle Kullanılıyor

Kopenhag Üniversitesi’nden biyolog Annette Jensen, diğer böceklerin ölü sineklerin kokusuna nasıl tepki verdikleri konusunda ilginç bir detayı ortaya çıkarttı. Kendisi ve bir öğrencisi, diğer böceklerle beslenen bir böcek olan kulağakaçanın, E. muscae tarafından enfekte edilmiş sporlanan sinek kadavralarına çekildiğini ve enfekte olmamış kadavralar veya diğer mantar türleriyle enfekte olmuş kadavralar yerine bunlarla beslenmeyi tercih ettiğini buldu. Bilim insanları, kulak kurtlarının iki tür kadavra arasına yerleştirildiği ve hangisine doğru hareket edeceğini seçebildiği deneyler yaptıktan sonra sonuçlara ulaştı.

Annual Review of Entomology’de böcekler için patojen olan mantarlar üzerine bir genel bakış yazan Jensen ise “Entomophthora muscae’den gelen uçucu kimyasal maddelerde yırtıcıları da çeken bir şey olabilir. Muhtemelen süper besleyicidir!” değerlendirmesinde bulundu.

Yabani Meyve Sinekleri de Kurban

Zombi sinek çalışmalarının çoğu ev sineklerine odaklandı. Ancak moleküler biyolog Carolyn Elya, UC Berkeley’de doktora öğrencisiyken arka bahçesinde tesadüfen bazı zombileşmiş sinekler keşfettikten sonra araştırmalarını meyve sinekleri üzerine yoğunlaştırmıştı. Deneylerde kullanmak üzere yabani meyve sineklerini yakalamak için yem olarak çürümüş meyve koymuştu ve kanatları havada, karınlarında beyaz bulanık sporlar olan bazı ölüleri görünce şaşırdı. Sporlardan hızlıca DNA dizilimi yaptı ve önsezisini doğruladı. Bu meyve sinekleri E. muscae’nin kurbanlarıydı.

Elya, dünyanın dört bir yanındaki araştırmacıların yüzyılı aşkın süredir üzerinde çalıştığı köklü bir laboratuvar modeli olan Drosophila melanogaster’i enfekte etmeye devam etti. Araştırmacı, mantarın manipülasyonunu nasıl gerçekleştirdiğini anlamak için sinek beynini incelemek istiyor.

2023 tarihli bir raporda Elya ve çalışma arkadaşları, mantarın sineğin kanına hemolenfine (sinek nöronlarını manipüle etmeye yardımcı olan bir şey) salgılıyor olabileceğini gösterdi. Elya enfekte sineklerden aldığı hemolenfleri enfekte olmayan sineklere enjekte ettiğinde, sinekler zombileşmiş gibi davranmaya başladı.

Elya ayrıca bu zihin kontrolünü mantarın bakış açısından da anlamak istiyor. Bilim insanı bu amaçla De Fine Licht ve diğerleri ile birlikte E. muscae genomunu sıralayarak araştırmaya yeni bir boyut kazandırdı.

Meyve sineklerini enfekte eden suşa odaklanan bilim insanları, Neurospora crassa adlı bir küfte mavi ışık sensörü yapmak için talimatlar taşıyan beyaz yaka 1 adlı bir tanesine benzer genler bulduklarını bildirdi. Bilim insanları bu genin enfekte sineklerin gün batımı civarında zirve yapma davranışlarının kesin zamanlamasını ve ardından ölümlerini yönlendirmede rol oynayabileceğini varsayıyor.

Bilim insanları ayrıca mantarın sineğin dokularını ve besinlerini tam olarak kullanmasına yardımcı olabilecek çok sayıda gen keşfetti.

Elya, De Fine Licht ve diğerleri hâlâ mantarın manipülasyona nasıl başladığını bilmek istiyor. Hipotezlerden biri E. muscae’nin doğrudan sineğin nöronlarını harekete geçiren bir kimyasal salgıladığı yönünde. Bir diğer hipotez ise mantarın her şeyi tüketen varlığının ve bunun sonucunda sinekte meydana gelen fizyolojik değişikliklerin, sineğin kendi nöronlarını tetikleyerek süreci başlatmak üzere kimyasallar salgılamasına yol açtığı yönünde.

Lise Öğretmenlerine Zombi Sinek Çağrısı

Öte yandan De Fine Licht, genç bilim meraklılarının dikkatini çekmek için zombi sinek-mantar sisteminin okullarda öğretilmesini istiyor. O ve Edwards kısa süre önce zombiye dönüştüren mantarın laboratuvarda nasıl gözlemleneceğine dair bir kılavuz yayımladı. De Fine Licht, “Eğer isterlerse, lise öğretmenlerini ve diğerlerini bunu denemeye teşvik edebilir,” diyor.

Kılavuzun bir bölümü, araziden sinek kadavraları toplamayı ve onlardan mantarı izole etmeyi içeriyor.

De Fine Licht sözlerini şöyle tanımlıyor:

“Ya da (araziden toplamak yerine) laboratuvarda bazı sağlıklı sinekleri kadavra ile bir araya getirerek enfekte etmeyi deneyebilirsiniz. En eğlencelisi bu olabilir, değil mi? Küçücük bir kutuda zombi davranışını gözlemlemeye çalışmak.”

İlginizi Çekebilir: Mantarlar Yağmurdan Sonra Kendi Aralarında ‘Konuşuyorlar’

Sineklerin beynini kontrol eden bu parazite dair sizin görüşleriniz neler? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, daha fazlası için bizleri Google News’ten takibe alabilirsiniz.

Kaynak: Knowable Magazine

---

Kayıp Rıhtım’ın WhatsApp Kanalını Takip Etmek İçin Tıklayın