M. Yusuf Kaba
Paskalya Adası olarak da bilinen volkanik Rapa Nui adası cevabı bilinmeyen sorularla dolu. Ancak bu gizemlerin çok azı deşifre edilemeyen benzersiz yazı sistemiyle yarışabiliyor. İşte geçen onca yıla rağmen gizemini hâlâ koruyan Rongorongo yazı sistemi hakkında detaylar!
Doğu Polinezya’da Şili kıyılarından yaklaşık 3.600 kilometre açıkta bulunan Rapa Nui, dünyanın üzerinde yerleşim bulunan karaya en uzak adalarından biri. Ada, Rapa Nui halkı tarafından MS 1100 ve 1650 yılları arasında oyulmuş moai adı verilen dev kafa şeklindeki anıtlarıyla biliniyor.
18. yüzyılda Avrupalılar adaya geldiğinde hastalık, cinayet ve köle tüccarlığı gibi bir dizi karanlık sorunu da beraberinde getirmişlerdi. Durum 19. yüzyıl boyunca daha da kötüleşmiş ve 1860’larda yaklaşık 1.500 adalının Peru’da köle olarak çalıştırılmak üzere kaçırılmasıyla ada halkına ölümcül bir darbe vurulmuş ve nüfus önemli ölçüde azalmıştı.
Avrupalıların Gelişi Rongorongo Yazı Sistemi için Felaketin Başlangıcıydı
Yüzyılın sonuna gelindiğinde Rongorongo adı verilen ve ahşap tabletler üzerine karmaşık bir şekilde oyulmuş sembollerden oluşan organize bir sistem de dahil olmak üzere geleneksel kültürün çoğu geri dönüşü olmayacak şekilde kayboldu.
1864 yılında katliamlar sürerken, adaya gelen yabancılar yazı sistemini fark etmiş ve misyonerler bunları gemilerine göndermeye başlamıştı. Bugün Rongorongo yazılı sadece 27 ahşap tablet bulunuyor ve bunların hiçbiri Rapa Nui adasında yer almıyor.
Tabletlerin çoğu araştırmalar için Avrupa’ya gönderildi. Akademisyenler Paskalya Adası’nın gizemli dilini çözmeye çalışsalar da bu girişimlerin hepsi başarısızlıkla sonuçlandı.
En saygın girişimlerden biri 1950’lerde Almanya’daki Tübingen Üniversitesi’nden etnolog Thomas Barthel tarafından yapıldı. Bu süreçte 599 işaret şekli tespit edildi. Ancak pek çok çağdaş akademisyen bunun “kesin olarak kabul edilemeyeceğine” inanıyor.
Diğer Toplumlardan Tamamen İzole Bir Ortamda Gelişmiş Olabilir
İtalyan dilbilimcilerden oluşan bir ekip tarafından 2022 yılında yapılan bir çalışmada, işaretlerin şekillerinin bilinen hiçbir yazıya benzemediği ve bu nedenle sıfırdan icat edilmiş gibi göründükleri ifade ediliyor. Çalışmada diğer dillerle benzeşen yanlarının da olduğu vurgulanıyor:
“Yaratılış statüsü ne olursa olsun, Rongorongo tüm imge tabanlı yazılarda ortak olan bir özelliği paylaşıyor: İşaretleri son derece ikonik. Şekilleri insan figürleri ve vücut parçaları, hayvanlar, bitkiler, aletler ve diğer insan yapımı nesneler, gök cisimleri de dahil olmak üzere gerçek veya kurgusal şeyleri tasvir ediyor.”
Başka bir deyişle, glif’lerin çoğunun insanlar, kaplumbağalar, balıklar ve ağaçlar da dahil olmak üzere nesnelerin doğrudan temsilleri olduğuna inanılıyor. Bu nedenle birçok araştırmacı Rongorongo’yu “gerçek yazı sistemleri”nin aksine “proto-yazı” örneği olarak adlandırmayı tercih ediyor. Ancak bu kategoriler arasında net bir ayrım olduğunu söylemek mümkün değil.
Yazı Sistemini Çözmek için Çalışmalar Sürüyor
Rongorongo bugün hâlâ çözülmeyi bekliyor. Öte yandan bu dili daha iyi anlamak için devam eden girişimler de bulunuyor. Şubat 2024’te araştırmacılar, üzerine şekiller kazınmış dört ahşap tablete yeni radyokarbon tarihleme testi uyguladıkları bir çalışmanın sonuçlarını yayımladı.
Tabletlerden biri 1493 ile 1509 yılları arasında kesilmiş bir ağaçtan yapılmıştı. Bu tabletlerin varlıkları yabancıların adaya gelişinden en az 200 yıl öncesine dayanıyor ve bu durum Rongorongo yazısının izole bir şekilde geliştirilmiş olabileceği görüşünü destekliyor.
Ancak durumu ilginç kılan bir detay daha bulunuyor. Bu eski tabletin Paskalya Adası’nda yetişmeyen ve güneydoğu Afrika’ya özgü Podocarpus latifolia bitkisinden yapıldığı tespit edildi. Ağacın nasıl olup da kendisini dünyanın bir diğer ucunda bulduğu hâlâ çözülemedi.
Podocarpus, ortaçağdan beri Avrupa’da gemi yapımında yaygın olarak kullanılan çok değerli bir ağaç. Bu nedenle araştırmacılar, Rongorongo tabletinin yolculuğuna bir Avrupa gemisinin direği olarak başlamış olabileceğini savunuyor. Bazı görüşlere göre bu gemi batmış ve gemiden arta kalanlar onlarca yıl ya da yüzyıllar boyunca dünya okyanuslarında dolaştıktan sonra Rapa Nui’de kıyıya vuran dalgaların sürüklediği odunlar arasına katılmıştı.
İlginizi çekebilir: Malezya’da Keşfedilen ‘Jedek’ Dili Le Guin’in “Mülksüzler”ini Hatırlatıyor
Siz Rongorongo yazı sistemi hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, daha fazlası için bizleri Google News’ten takip edebilirsiniz.
Kaynak: IFL Science
Forum üzerinden yorum yapıp sohbete katılmak için tıkla!