İranlı Saz ve Ses Sanatçılarının Büyüsü: Gazellerle Büyüyen İran Müziği Ne Anlatıyor?

İran müziği örnekleri sizlerle. İranlı sanatçıların coğrafyalar arası etkileşim sonucunda ortaya çıkan şarkıları ve Dünya üzerindeki etkilerine göz atma zamanı.

İran, şiirin bestelerle buluştuğu ve geleneksel kültürün hâlen yaşatıldığı nadir ülkelerden biri. Bu sebeple aslında şiir, müzik kültürünün kalbini oluşturuyor. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi’nin ve Hâfız-ı Şirâzî’nin şiirleri birçok sanatçıya ilham oluyor.

Derin manaların eşlik ettiği sözler, geleneksel ve modern müzikle buluştuğunda ortaya çıkan eserler müzik dünyasının en güzel parçalarını oluşturuyor. Sanatçılar performansları için birkaç şiirden, vezinleri birbirine uyan dizeleri seçiyor ve daha sonra şiirler arası geçişte müzikal formu koruyarak ortaya eşsiz eserler çıkarıyorlar.

İran müziğinin makamsal dizilim sistemi Dastgâh ( دستگاه ) olarak adlandırılıyor. Farsçada, “dest” el; ve “gâh” ise bir şeyin bulunduğu yer ya da zaman anlamında. Bu sisteme Arap ve Türk müziğinde “makam” adı veriliyor. Klasik Türk Müziğinde de kullandığımız makam adlarını oluşturan diller de Arapça ve Farsça kelimelerden oluşuyor.

Coğrafyalar arasındaki bu etkileşim, müziğin ortaya koyduğu ortaklık ve farklı şiirlerin farklı makamlarla yapılan besteleri, müzik kültürünün derinliğini gözler önüne seriyor. Onlarca makamın işaret ettiği anlam ve duyguların mevcut olmasının yanında, mizaçların yönelimine göre ruhsal ve fiziksel şifa için başvurulan parçaların bulunması da müziğin nereden nereye geldiği konusunu düşünmek için ayrı bir pencere açıyor.

İran müziği, birbirine bağlı ve Bir’de buluşan müziği besleyen en kuvvetli damarlardan biridir. Aşağıda bahsi geçecek olan parçalar da bilinmeyi hak eden yüzlerce kıymetli sanatçı ve parçalardan birkaçı:

İran Müziği Örnekleri

Mohammad Reza Shajarian

Shajarian adı İran Müziğinde ilk duyulacak isimlerden biridir. Mohammad Reza, Farsça Klasik Müzik’in en büyük ustalarından sayılıyor. Müzik yolculuğuna 1960’larda başlayan Shajarian’ın, iki Grammy Ödülü adaylığı bulunuyor. Kendisi, İran’da ses sanatçılarının idollerinden biri. İsmini sık sık duyduğumuz Homayoun Shajarian da, babasının adımlarını takip etmesinin yanında, geleneksel ve modern müziği harmanlayarak genç nesillerin de dikkatini çekiyor.

Vigen Derderian

Ermeni asıllı sanatçı Viguen Derderian, İran’da yaşamış ve hayatını İran müziğine adamış müzisyenlerden biri. Onu özel yapan özelliklerden diğeri de, İran Pop’unun temellerini atan isimlerden olması. Müziğinde, Batı Avrupa ve Latin Amerika esintileri olan Vigen, İran Pop’unun Kralı ve Jazz’ın Sultanı olarak anılıyordu.

Kayhan Kalhor

Tüm dünyada adını duyurmuş bir diğer usta isim de Kayhan Kalhor. Kamança ustası olan Kalhor, Shahram Nazeri ve Mohammad Reza Shajarian gibi diğer ses ustalarına parçalar bestelemiş ve tüm dünyadan sanatçılarla ortak birçok projede buluşmuştur. Aşağıdaki videoda icrâsına eşlik eden, Muğam ustalarından Alim Qasımov da onlardan biridir:

Shahram Nazeri

İran’ın Pavarotti’si olarak kabul edilen Shahram Nazeri, İran bülbülü olarak biliniyor. Usta tenor, Klasik İran müziği üzerinde çalışmalar yapmış, Mevlana’nın şiirlerini İran müziği ile birleştirmiş, İran klasik müziği ve Kürtçe müziği harmanlayarak Sufi müzik geleneğine dahil etmiştir. Nazeri’nin orkestra eşliğinde söylediği aşağıdaki parça ise dinlenmeye değerdir:

Hayedeh

Asıl adı Ma’soumeh Dadehbala olan sanatçı İran müziğini besteleyen bir diğer ana damarlardan biridir. İran devriminden sonra ülkesinden ayrılmak zorunda kalan sanatçı, müzik kariyerine İngiltere ve ardından Amerika’da devam etti. Geniş bir ses aralığına sahip olmasıyla bilinen Hayedeh, Farsça müziğin divalarından sayılmaktadır.

Mahsa Vahdat

İran klasik müziğinin bir diğer kıymetli sesi Mahsa. Kızkardeşi Marjan Vahdat ile Hafız-ı Şirazi ve Rumi’nin en güzel şiirlerini seslendirmişlerdir. Mahsa’nın müzik tarzı, dini ve geleneksel müziğin modern bir ibaresi olarak tanımlanıyor. Aşağıdaki parça ise Hafız’ın İranlı sanatçılar tarafından sıklıkla terennüm edilen bir şiiri:

Mohsen Namjoo

Farsça müziğin Türkiye’de tanınmasında Mohsen Namjoo’nun rolü yadsınamaz bir gerçek. Setar ile harika parçaların sahibi olan Namjoo yine diğer İranlı sanatçılar gibi Farsça şiiri müziğine eşlik eden önemli sanatçılardan. Müzik tarzının ise Blues ve Jazz’ın yanında İran halk müziğinden parçalar bulunuyor. Namjoo anlamak isteyene müziğiyle çok fazla hikâye anlatıyor.

 

Hossein Alizadeh

İran halk müziğinin dünyadaki bir diğer temsilcisi olan Hossein Alizadeh, Tar ve Setar ustalarından. Ermeni Balaban sanatçısı Djivan Gasparyan ile olan ortak projesi “The Endless Vision” albümü ile 2007’de Grammy’de aday gösterilmişti.

Farsçanın diğer dillerin yanında ayrı bir süsü, edebiyat ve müziğe yakışan ayrı bir büyüsü var. Daha birçok meşk eden usta, gök kubbede hoş bir sadâ bırakarak aramızdan ayrıldı. Hâfız-ı Şirâzî, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmi, Sadi Şirâzî, Feridüddin Attar, Firdevsi… Onlar ve onlar gibi nice söz üstatlarının dünyaya bıraktığı izi takip edip, müziğine, dahi sanatına katık edenler hep olacaktır.

دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت

دایما یک سان نباشد حال دوران غم مخور

Devr-ı gerdün gar do ruzi ber murâd-ı mâ nereft

Dâ-eman yeksân nebâşad hâl-ı devrân, gam me-hor

Dönmese de felek bizim muradımızca iki gün

Bir kararda kalmaz devran, üzülme.

/ Hâfız-ı Şirâzî

Farsça müzik hakkında neler düşünüyorsunuz? Sizin de bahsetmek istediğiniz şarkılar ve sanatçılar varsa, Kayıp Rıhtım Forum’da yorumlarınızı bekliyoruz.