Antik Mısır’ın Parfümleri: Unutulmuş Kokuların İzini Sürmek

Antik Mısır Parfümleri ile unutulmuş kokuların izi sürülüyor.

Antik Mısır’da kokuların yeri neden önemliydi? Birçok kadim medeniyette olduğu gibi Antik Mısır’da da bitkilerden elde edilen esanslar firavunların kutsallığının göstergesi, önemli bir ticaret kaynağı ve kültürel belleğin de bir parçasıydı.

Kraliçelerin ve Kralların günlük ritüelleri koku sürmekle başlıyordu. Mesela, milattan önce 15. yüzyılda hüküm sürmüş kadın firavunlardan Hatşepsut, krallığın her zaman güzel kokularla sarılması için özel vazifelendirmeler yapmıştı. Mısır medeniyetinin en eski tıp metinlerini içeren Ebers Tıp Papirüsü’nde yer alan bilgilere göre ise, asil ailelerin evlerinde ve kıyafetlerinde güzel kokular hakimdi.

Görülüyor ki koku, kadim Mısır’da vazgeçilmez unsurlardan biri. Ayrıca bu durum günlük yaşamdan temizlik alışkanlıklarına ve tıpta yapılan uygulamalara da yeni pencereler açıyor. Yine de, Mısırbilim şimdiye kadar Mısır’daki kokular hakkında tam bir çalışma ortaya koymamıştı. Berlin Özgür Üniversitesi’nde (Freie Universität Berlin) konu hakkında detaylı araştırma yapan Antik Mısır bilimcisi Dora Goldsmith konu hakkında şu ifadelerde bulundu:

“Antik Mısırlıları koku üzerinden anlamak çok önemli. Çünkü koku, kültürlerinde oldukça kayda değer bir yer ediniyor. Kokunun yerini göz ardı edersek, büyük bir parçayı da ihmal etmiş oluruz.”

Tapınakların bulunduğu El Uksur’daki Deyrü’l Bahri’de bulunan Edfu ve Eber papirüsleri üzerinde çalışan Goldsmith, çoğu arkeolojik bulgunun Mısır’ın göz önünde olan kısmı üzerinde olduğunu ifade etti. Ona göre bulgular genelde tabutlar, kabirler, tapınaklar ya da şehirler üzerinden giderken, kokular hakkında çok az bahsediliyor. Kokulara işaret eden metinlerin izini süren Goldsmith, o esansları tekrar yapmayı planlıyor.

Antik Mısır Parfümleri / Nil Deltası’nda Bir Koku Ticaret Merkezi: Thmuis

Nil Deltası’na stratejik bir şekilde kurulmuş olan Thmuis antik dönemde parfüm ticaretinde büyük bir merkez haline gelmişti. Hindistan’dan egzotik baharatlar, Arap yarımadası ve Afrika’dan şehre gelen ürünler endüstrinin ana damarlarını oluşturuyordu. Bu parfümlerin üretimi daha sonra İskenderiye ve Akdeniz’e de ulaştı.

Son yıllarda devam eden arkeolojik çalışmalarda bilinmeyeni ortaya çıkarmak için çabalayan diğer isimler ise Jay Silverstein ve Robert Littman. Silverstein, ticaret yapılan bölgede en yetenekli parfümcülerin bulunduğunu ve tüm dünyadan gelen malzemelere ulaşabildiklerini söylüyor.
Bunlarla birlikte Thmuis-Mendes bölgesi Mendesian olarak adlandırılan kokunun üretiminde en iyisiydi ve bu koku yüzyıllarca en meşhur kokular arasında yer aldı. Antik Mısır metinlerinde buna rastlanmamış olsa da, Yunan ve Latin kaynaklarında yer aldığı belirtiliyor.

Antik Mısır’daki Kokuların İzi Yunan ve Latin Kaynaklarından Geçiyor

Greko-Romen kaynaklarında Mendesian kokusu temelde dört unsurdan oluşuyor: mür, çin tarçını, reçine ve balanos yağı. (Bazı araştırmacılar son malzemenin moringa bitkisinin bir türü olabileceğini söylerken diğerleri çöl hurması olabileceğini söylüyor.) Malzemelerin miktarı ve yapım metotları ise Bizans Rum hekimi Paulus Aegineta tarafından belgelere kaydedilmiş. Goldsmith konuyu şöyle açıklıyor:

“Mendesian kokularını tekrar yapmak kolay olmadı. Çünkü tarifler sadece Greko Romen kaynaklarda geçiyor ve orijinal tarifler değiller. Ama yine de bahsedilen malzemelerin izini sürmek oldukça heyecan verici. Mısırlıların tariflerine Yunanlıların esnek bir yaklaşımı olmuş. Bazı malzemeleri olduğu gibi kullanmışlar ve aynı zamanda da birçok değişiklik yapmışlar. Mısırlılardan Yunanlılara gelen bu koku tarifleri, koku ilminin iletimi olarak adlandırılabilir.”

Goldsmith, kaynaklardan derlediği bilgilerle Antik Mısır’a ait birçok tarifi tekrar gün yüzüne çıkardı. Antibakteriyel ve antiseptik özellikleri olan esansların aynı zamanda cilt için de oldukça yararlı olduğunu belirtiyor.

Araştırmacı bu çalışmasıyla “smellscape” olarak adlandırdığı bir yolla, olası bir koku rotası oluşturdu. Bu rotada ilk durak ise tapınaklar oldu: tütsü, mür, bal kokularının yanında, kızarmış et ekmek, süt, bira ve şarap tapınakları saran kokular.

Daha sonra kralların çemberine girildiğinde, kıymetli ve pahalı malzemelerden oluşan kokuları görüyoruz. Firavunların kutsal görünümü ve sabah ritüelleri parfümlerle tamamlanıyordu. Ayrıca bahçeleri de tanrıları memnun edecek hoş kokulu ağaç ve çiçeklerle doluydu.

Rotadaki son durak ise halkın meskenleri. Alt tabakadan bir ailenin evinde ise ter kokusunu gidermek adına yapılan karışımların kokuları mevcut. Sonuçta çiftçiliğin ve esnaflığın gerektirdiği gün boyu çalışma ter kokusuna neden oluyordu. Onlar da kötü kokuyu gidermek amacıyla papatya, selvi kozalağı ve mür karışımlarını kullanıyorlardı. Asil sayılan aileler ise evlerinde ve giysilerinde kuru mür, selvi kozalakları, tütsü, kafur ağacı ve sakız gibi malzemelerden yapılan kokular kullanırlardı.

Nihayetinde, kokuların izini süren araştırmacılar, aynı zamanda kültürel hafızanın da izini sürmüş oluyor ve belki de kadim çağlarda yaşamış insanların anılarına dokunuyorlar.

Antik Mısır’da kokuya verilen önem hakkındaki yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da bizimle paylaşabilirsiniz.

Kaynak: Middle East Eye