Kemal Küçükgedik
Başlık sizi korkutmasın. Hakan U. Öztürk’ün yazdığı Boşluğa Savrulan novellası ağır bir psikiyatrik vakanın klinik incelemesi olmaktan çok öte. Bir şehir fantastiği, bir dedektiflik öyküsü, bir ecinniler masalı, bir kara mizah şöleni ve biraz daha fazlası.
Halen Golem Fanzin ile Fantas(an)tik Dergi’de yazan ve birçok derlemede boy gösteren Hakan U. Öztürk, yavaş yavaş ismini duyuran çok genç bir kalem. Umuyorum ki ilerleyen yıllarda ismini daha fazla okur öğrenecektir.
Boşluğa Savrulan: Psikotik Bozukluklar ve Fantastik Kurgular
Kaybolan kızlarının peşine düşen ve ailesinin onu bulması için kiraladığı, özel yetenekleri olan farklı bir dedektifin macerasının anlatıldığı Boşluğa Savrulan, sadece fantastik ve doğaüstü özellikleriyle sıradan bir polisiye olmanın ötesine geçmekle kalmıyor. Bunu yaparken daha önce nadiren kullanılmış bir biçimde, kurgusunda depersonalizasyon kişilik bozukluğundan da faydalanıyor ve bu karanlık dehlize de bir ışık tutarak inceliyor.
Depersonalizasyon kişilik bozukluğu, kişinin gerçeklik ve benlik algısını korkunç bir biçimde değiştiren, kendi beden, eylem ve düşüncelerini dışarıdan bir gözlemci gibi algılayıp hissetmesine yol açan bir bozukluk. Bir sokak tabelasından veya bir kedinin sırtından kendi bedeninize bakabildiğiniz, kendinizi aynı anda farklı yerlerde görebildiğiniz bir durum.
O gün, her şeyin aynı gün başlayıp bittiğini sanacak kadar afallamıştım. Ama parçalanmak ve tamamlanmak tek günde olacak şey değilmiş. Karşılaştığım kimsenin, yaşadığım hiçbir olayın da ne parçalanmamla ne de tamamlanmamla ilgisi varmış.
Ruhsal bozuklukların edebiyat eserlerinde, sinema ve dizilerde kullanılması hiç de ender rastlanan bir durum değil ama bu tarz psikotik bozuklukların fantastik eserlerde başarılı bir biçimde kullanılmasına pek alışık değiliz. Bu yönüyle de yüzümüzü güldürüyor.
Dünyadaki İzleri Takip Ederek Ruhlar Âlemine Geç
Kızlarını bulması için ailenin kiraladığı dedektif aslında doğaüstü güçlere sahip bir şaman. Artık öldüğüne inandıkları kızın ruhunu çağırabilecek yegâne kişi o. Bunun içinse kızın dünyada bıraktığı izleri takip ederek onu tanımaya ihtiyacı var. Ancak bu hiç kolay değil, çünkü bu kız dünyada neredeyse hiç iz bırakmadan var olmuş. Hiç kimseye dokunmamış, hayata temas etmemiş. Bu nedenle de dedektif şamanımız daha önce hiç olmadığı kadar zorlanıyor. Yanlış yollara sapıyor ve başına gelmeyen kalmıyor.
Hayal gücünün etkili ve cömertçe kullanıldığı Boşluğa Savrulan’ın en zayıf yönü ise maalesef kapağı. İngilizce bir atasözünde hiçbir kitabı kapağıyla yargılamamız söylense de Boşluğa Savrulan’ın kapağı albenili olmaktan çok uzakta. Her ne kadar kitabın içindeki önemli bir sahneyi gösteriyor olsa da çok daha soyut bir kapağı hak eden bir kitap bu. Sembollerin, ruhsal durumların ve boşluğun kendisinin ana hikâyeyle eşdeğer ölçüde yer kapladığı böylesi bir kısa roman için bu kapak çok zayıf kalmış.
Bir diğer eleştiri odağı ise kitabın ismi. Boşluğa Savrulan. Hem edilgen yapısıyla hem de “savrulmak” fiilinin özünde imlediği güçsüzlükle, çok havada kalan, zayıf bir isim olmuş. Kahramanın elinden karar verme yetisini çalan, daha doğrusu ilk bakışta öyle hissettiren bir başlık olmuş. Oysa çok daha yaratıcı, etken ve kudretli bir başlıkla bu kısa romanın başı çok daha dik olabilirmiş. Şaman bir dedektifin bence çok daha güçlü bir kartvizite ihtiyacı var.
Yazarın dili ise genç bir yazardan beklenecek şekilde heyecanlı, dinamik ve esprili. İlerleyen yıllarda Hakan U. Öztürk’ün dili daha da olgunlaştığı zaman okuruna çok daha şaşırtıcı görüntüler sunacağından, çok daha uzun ve şaşırtıcı bir okuma deneyimi sunacağından eminim. Fantastik okurunun belki de yersiz ve olası öfkesine göğüs gererek, tür edebiyatının görünmez prangalarını hiçe sayarsa neler üreteceğini çok merak ediyorum. İnsan ruhunu ve gündelik hayatımızın olağan, sıradan, öğütücü rutini içindeki kayboluşlarımızı nasıl anlatırdı acaba?
Genç yazarlara fırsat tanımasıyla bir alkışı da Mantis Yayınları hak ediyor. Özellikle ekonomik zorlukların ayyuka çıktığı son dönemde, bu kadar cesur bir hamle takdire şayan. Anlam bozuklukları ve çiğ cümleler yok denecek kadar az. Bununla birlikte baskıdan önce bir son okuma daha görseymiş daha iyi olurmuş. Ufak tashihler ara sıra gözümüze çarpıyor. Ancak neyse ki okuma zevkini kesintiye uğratacak kadar sık değil bu hız tümsekleri.
Ruhlar Dünyasının Ruhsal Bunalımları
Hakan U. Öztürk, ilk romanının fantastik ve girift kurgusunda bir pencere açarak bizlere farklı bir seyir sunuyor. Kahramanımızın, ruhsal bunalımları içinde gittikçe kendini geride bırakıp boşluğa kayışını izlerken bu hayali maceranın kısa ve eğlencelik bir öyküden fazlası olduğunu görüyoruz. Rahat okunan, okuyucuyu yormayan, yer yer güldürmekten de geri durmayan bir anlatı bu. Parçalanıp yok olmakla ilgili. Her insanın içinde taşıdığı o irili ufaklı boşluklarla ilgili.
Boşluğa Savrulan, fantastik edebiyatta farklı bir deneyim arayan herkesi, kâh yüzünde bir gülümsemeyle, kâh düşünceler içinde bırakabilecek bir roman.
“Sonuçta hepimiz sırtımızda başkasının yükünü taşıyoruz, değil mi? Ve bu, boşluğa kapılıp gitmemizi engelliyor. Evet…”
Ve her şey bilinmeyen bir şehrin, alelade bir ilçesinde bir anda ortadan kaybolan bir apartman dairesiyle başlıyor.
Ya sizin kitabı inceleme fırsatınız oldu mu? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum üzerinden bizlerle paylaşabilirsiniz.
Eline sağlık. Ufacık bir ekleme: ‘Ruhsal’ değil de psikolojik bozukluk diyelim.
Çünkü ruh bilimsel bir kavram değil. Ruh ve zihni birbiri yerine kullanırsak kavramların altı boşalır.
Psikoloji, psikiyatri vs. gibi kelimelerin kökü olan “psike” sözcüğü Antik Yunancada “ruh” anlamına gelir. Psikiyatrik hastalıkların tedavi edildiği birçok hastaneye “ruh ve sinir hastalıkları hastanesi” denir. O yüzden, düşündüğünüz kadar yanlış bir kullanım olduğu kanısında değilim.
Dünya değişiyor, gelişiyor. Sadece benim belirttiğim bir kullanım şekli değil, bu alandaki birçok bilim insanı ‘ruhsal bozukluk’ yahut psikoloji ve psikiyatri için söylenen 'ruh bilimi’nin hatalı olduğunu söylüyor. Bunun arkasında değerli birçok sebep var; ruhun bilimsel bir kavram olmaması, yukarıda belirtilen ruhla ilgili tanımlamaların kavramsallaştırılmasının yapılamaması. Ruh ne ki, bozukluğunu tanımlayalım, değil mi?
Bunların yanı sıra psikoloji ve psikiyatri çok eskiye dayansa bile atılımı daha yakın tarihlerde. Yani zamanında insanların ruhları sorunlu, şeytan ele geçirmiş gibi daha dini, ahlak eksenli tanı koyulması, cezalandırılması, bu yollarla ‘ruhsal’ tedavisi yapılıyordu. Günümüzde ne yazık ki ara ara hâlâ kullanılmasının arkasında bu geçmişten gelen kullanım alışkanlığı da yatıyor. Bu eskimiş kullanımı bırakmanın, bilimsel ve sistemli bir kullanımı vurgulamanın bu sebeple de yararı var.
Yani doğru olduğunu “Bak burada da kullanılıyor,” şeklinde yapmak yerine kelimeye ve kullanıldığı alanlarda neden hatalı olduğuna bakmakta yarar var. Çünkü kullanılıyor olması illa doğru olduğu anlamına gelmiyor, zaten ruh ve sinir hastalıkları hastanesi kullanımı sorunlu. Güvenilir akademik kaynaklarda ‘ruhsal bozukluk’ ifadesine yer verilmiyor. Kullanansa hatalı olarak yapıyor bunu. Yabancı kaynaklarda zaten spiritual disorder gibi bir tanımlama yok. Ya ‘psychological’ ya da ‘mental’ karşılığı. Zihin ve ruhu ayıralım lütfen.
Ek: Uzm. Kli. Psikoloğum, ruh nedir hiçbir fikrim yok. Ruhun neresini, nasıl inceleyeceğim ahahah. Bilmediğim bir şeyin bilimini de yapamam.
Burada anlaşamamızın sebebi biraz da dilde. Türkçedeki “ruh” kelimesini İngilizcedeki “spirit” kelimesine münhasır olarak ele aldığınızda dediğiniz doğru. Ancak Türkçedeki ruh kelimesi İngilizcedeki “spirit” kelimesini olduğu kadar yine İngilizcedeki “psyche” kelimesini de karşılamak için kullanılır. Birine münhasır değil, ikisini de kapsayıcıdır.
Psikoloji ve psikiyatri dilimize doğrudan aktarılmış. Yani ‘psyche’ (the human soul, mind, or spirit.) yabancı kullanımın kökü, siz de öyle ifade etmişsiniz. Dilimize özgü değil bu farklılık. Yabancılar yukarıda söz ettiğimiz tanımlamalarda ‘psyche’ de kullanmıyor. O sadece çıkış noktası, bunun sebebini de yukarıdaki yorumda yazdım, eskiden zihin&ruh ayrımı yapılmıyordu, kökün ‘psyche’ olması da çok anlaşılır. Birisinin kaygı bozukluğu mu var, ruhunda problem var diye düşünülüyordu vesaire. O sebeple kapsayıcı değil. Tekrar ediyorum ama çünkü artık zihin ve ruh ayrılıyor.
Yanlış anlaşılmanın önüne geçmek için: Psikoloji-psyche aynı değil, kelimenin kökünün oradan gelmesinin nedenleri konuşuldu zaten. Geçmiş bakış açışı değişim gösterdi(-yor). Psikoloji, psikiyatri kökünün geldiği kelime anlamının ötesinde bilim dalı. Kelimeden farklı olarak bilim dalı değişim gösteriyor. Zamanında o kelimenin taşıdığı anlam üzerinden, bu bilimlerin değişimini yadsımak doğru değil.