Mevki Uygarlığı: Oligarşik Hiyerarşi

Robert Sheckley’nin Metis Bilimkurgu dizisindeki tek kitabı Mevki Uygarlığı. Amerika’da “bilimkurgunun altın çağı” olarak anılan dönemin ileri gelen yazarlarından biri Sheckley ve kendisine şimdiki ününü kazandıran ise, hiç şüphesiz romanlarından ziyade, yazdığı öykülerdir.

Ülkemizde yayımlanan pek çok bilimkurgu derlemesinde Sheckley’e ve onun öykülerine rastlamak mümkün. Güneş Sistemi Öyküleri, Dünyalıarın Gelişi, 2001 ve Ötesi, Geleceğin Toplumları, Bilimkurgu Öyküleri Seçkisi ve Yamuk Bakan Öyküler adlı kitaplarda Robert Sheckley’e ait 10’a yakın öykü görmekteyiz dilimizde.

1960 yılında kaleme alınan The Status Civilization orijinal isminden dilimize kazandırılan Mevki Uygarlığı ise, yazarın ülkemizde yayımlanan ilk ve aynı zamanda son romanı olma özelliğini taşımaktadır.

Bir Cezalandırma Yöntemi Olarak Dünya’dan Sürgün Edilmek

“Dünya diye bir gezegendeki unutulmuş bir geçmişten, suçlularla dolu bir dünyadaki kuşkulu bir şimdiki zamana mancınıkla atılmıştı.”

Distopik bir sekansla açılıyor kitap. Ardından uzay operasına minik bir göz kırptıktan sonra, karakterimiz “402” -nam-ı diğer Will Barrent- ile birlikte “Omega” isimli gezegene yerleşiyoruz.

Dünya üzerinde suç işleyen kişilerin, farklı bir güneş sisteminde yer alan Omega adlı gezegene gönderilmesi ile başlıyor hikaye. 402 gözlerini açtığında, önceki yaşamına dair hayal meyal görüntülerle birlikte kendisini bir uzay gemisinde bulur. Güvenlik kendisine kısa bir sonra iniş yapacakları bilgisini verir ve onu muallakta bırakarak yanından ayrılır.

Omega’ya inen mahkumlara yeni isimler verilmektedir ve romanın baş karakteri Will Barrent “402” ismini bu esnada alır. Barrent, Dünya’da işlediği bir suç yüzünden hüküm giymiştir ve cezasını ilk defa gördüğü Omega gezegeninde çekecektir…
“Dünyanın kibar ve yumuşak başlı kültürünün altında kendi kendini ebedileştiren bir robot uygarlığı vardı. Bu uygarlığı fark etmek, ölümle cezalandırılabilirdi.”

Ütopya + Heterotopya + Polisiye = Distopya

Sheckley bu kitabında keskin eleştirilere imza atıyor. Kapitalist sistemi yerden yere vuruyor ve hukuk sistemine önemli yergiler getiriyor. Gelecekteki modern toplum ilişkilerinin inanılmaz bir şekilde raydan çıkışını gözler önüne seriyor.

Ayrıca yazar, birçok türü tek potada eritmeyi başarıyor ve ütopya, heterotopya, polisiyenin karışımından ortaya distopik bir kurgu çıkarıyor. Will Barrent’ın, Dünya’daki normal hayatından sonra Omega’daki anormal hayata yelken açışı, bariz bir şekilde kendilerine oligarşik bir düzen kuran insanoğlunun yeni bir ütopya yaratma ekseninde vahişiliğini yansıtıyor. Suç işleyen insanların cezalandırılması gerekiyorsa bile, hafızalarının silinip farklı bir gezegene gönderiliyor olmaları bir modern toplum için fazlasıyla ağır bir karar olarak gözüküyor.

Bu ilginç düzene ayak uydurmaya çalışan Will Barrent’ın, tam anlamıyla kana susamış Omegalılar’a karşı vereceği amansız savaş ve bunun sonucunda ortaya çıkan polisiyelik kurgu da, romanı bambaşka bir boyuta taşıyor. Merak ve heyecan bir an olsun durulmuyor ve tüm bu türlerin senteziyle ortaya çıkan hikaye, okurları oldukça tatmin ediyor.

Mevki Uygarlığı, özünde bir distopya. Ama aynı zamanda farklı türlerin bir araya gelmesiyle de daha zengin bir görünüm elde ediyor ve bilimkurgu tarihinin önemli yapıtları arasında kendisine yer buluyor.
“Öylesine ileri derecede sosyalleştik ki, bireysellik uğraşıların en zararsızı haline gelmek, içe kapanmak, kendisini anlamlı bir biçimde ifade etmenin her türünden kaçınmak zorunda kaldı.” -Dravivian.