Özgürlük Fantezisi: Roma ve Random İncelemesi – Özgürlüğü Düşünmek

Aralık 2020 tarihinde okurlarla buluşan Şeref Efe imzalı Özgürlük Fantezisi: Roma ve Random kitabı hakkında detaylı bir inceleme sizlerle.

İnsan doğası gereği akıllı, düşünen ve sorgulayan bir canlıdır. Bu sorgulama bir başlangıç olarak gerekli olsa da pratik anlamda kendini gerçekleştiremeyen insan yine de mutsuzluğa tabi olur. Dolayısıyla insanların ruhunu prangalarından arındırabilmesi ve mutlu bir yaşam sürdürebilmesi için özgürlük şarttır.

Özgürlük Fantezisi: Roma&Random kitabının teması bize insan olarak doğmanın ötesinde insanca yaşamaktan bahsediyor. Özgürlük ana başlığından hareketle bu koşulun sağlanmasının türevleri de karşımıza çıkıyor. Örneğin, bu Roma bölümünde adalet ana teması üzerinden işlenirken Random bölümünde ise içsel bütünlüğün sağlanması ile ön plana çıkıyor. Bu olaylar gelişirken de hem kitabı okuma tasarımıyla hem de kurgusunun çift yönlü oluşuyla kendinizi film izliyormuş gibi hissediyorsunuz.

İncelemeye kitabın tasarımından başlamayı bu noktada daha doğru buluyorum. Çünkü kitabın oluşturulma şeklinin kurgunun vurucu noktalarından biri olduğunu düşünüyorum. Bunun nedenini açıklamadan önce gelin üzerinde çokça düşünüldüğü belli olan okuma planından başlayalım.

Özgürlük Fantezisi: Roma ve Random – Kitabın Tasarımı

Özgürlük Fantezisi: Roma ve Random toplamda Roma Dünyası, Özgür Roma ve Random olmak üzere üç hikâyeden oluşuyor. Kitap normalde rastladığımız bir ön kapak ve arka kapağa sahip değil. Roma ve Random olarak iki yüze sahip. Bu üç hikâyeden ikisi Roma bölümünde diğeri de Random’da yer alıyor. Roma bölümünde olan iki hikâye ise tek ve çift sayfalarda yan yana sunuluyor.

Kitabı okuma sırasına nereden başlayacağınızı kestiremezken yazar tarafından bir öneri sunuluyor. İlk önce Random’dan başlamamızın daha iyi olacağını söylüyor. Fakat yine de okuma sırası okuyucuya bırakılıyor. Çünkü nereden başlarsanız başlayın bütünlük bozulmuyor.

Yalnız kişisel görüşüm olarak yazarın önerisine uyulması gerektiği kanaatindeyim. Bunun nedeni önceliği Random’a verdiğimizde kitabın bağlanma noktalarını sonradan öğrenip değerlendirmek için özgür kalabilmemiz. Random’da anlatılmak istenen temanın geçmişinde vurucu bir olay barındırmadan okunmasının önemli olduğunu düşünüyorum. Böylelikle kitabın ana konusu olan tarafsızlık ve özgürlük temalarının desteklenmesinin yanında okuyucu bunları bizzat deneyimleyebiliyor.

Bir diğer bahsetmek istediğim nokta Roma bölümünde anlatılan bağlantılı iki hikâyenin yan yana birlikte ilerlemesi. Bunun sonucunda da eğer isterseniz iki taraflı bir hakimiyet sağlayabiliyorsunuz.

RANDOM: Bireysel Özgürlüğe Dayalı Bir Dünya

Yukarıda da dediğim gibi okumaya yazarın tavsiyesi ile Random’dan başladım. Dolayısıyla kurgunun incelemesini de Random’dan başlayarak anlatacağım.

Baş karakterimiz Dasin bir İçsel Bütünlük Analizi Değerlendiricisi. İnsanların duygularını değerlendiriyor ve puanlıyor. Bunu da ne zaman geleceği belli olmayan anketler sayesinde yapabiliyor. Anketlerin değerlendirilme sonuçlarına göre de insanlar DÜŞME, EĞİTİM ve YÜKSELME kazanabiliyorlar. Anket sonuçları ise sadece Dasin’in değerlendirmesine tabi tutulmuyor fakat sistemde sonuçların kimler tarafından karar verildiğini de bilemiyoruz. Kitabın ilerleyen noktalarında baş karakterimiz Dasin anketlerdeki 27. sorunun sonuçlar için önemli bir değere sahip olduğunu düşünüyor. Bu soru ise herhangi bir insanla iletişiminde özgürce bir tutum sergileyip sergilemediğini ölçüyor.

Bir gün Dasin, Şim adında bir kadınla rastlantısal bir şekilde tanışıyor ve birbirlerine âşık oluyorlar. Şim iki yıldır öğrenme değerlendiricisi olarak çalışıyor fakat Dasin ile tanıştıktan sonra YÜKSELME kazanıyor.

-Spoiler başı-

Daha sonrasında Dasin ile tanışmalarında belirli taktikler uyguladığını görüyoruz. Bu taktik Dasin’le tanışmak için olsa bile kandırmaya dayalı olduğundan normalde yanlış bir davranış olsa da Dasin’in hoşuna gidiyor.

Hikâyenin ilerleyen kısımlarında Dasin’in kritik soruya Şim ile aynı cevabı vermesine rağmen YÜKSELME’den EĞİTİM’e düştüğünü görüyoruz. Bunun nedenini merak eden baş karakterimiz EĞİTİM’ de cevaplarını alıyor.

-Spoiler sonu-

Anket sonuçlarının RANDOM bir şekilde verildiğini öğreniyor ve işinin anlamsızlığından şüpheleniyor.

UYANIŞ: Hakikatli bir yüreğin içerisinde gizlidir

Kitabın sonrasında uygulanan bu düzenin insanları dinç tutmak ve kendilerinin değerlendirmesini yapmak için çok etkili bir yöntem olduğunu görüyoruz.

Kitapta işlenilen bu felsefenin tersi örneklerini kendi hayatımızda da rahatça görebiliriz. İnsanlar kendileri için iyi olanı yapmak yerine toplumdaki belli kriterleri karşılamak adına hareketler sergileyebilir. Çünkü oluşturulan bu kıstasların olumlu veya olumsuz hep bir geri dönüşleri bulunur. Açıkça sergilenen bu geri dönüşler insanların hareketlerini şekillendirir ve özgürlüklerini kısıtlar. Meslek seçiminde, sosyal medyanın kullanımında ve benzeri örneklerde bunlara sıkça rastlıyoruz.

Oysaki toplumdaki bütün insanlar için tek bir iyiyi bulmak olanaksızdır. Üstelik başkalarının istediği doğrultuda şekillendirilmiş bir hayat kendini gerçekleştiremeyen insanı yabancılaşmaya sürükler.

Bu durum yalnızca bireye değil genel toplum yaşamında da olumsuz sonuçlar doğurur. Kendi istedikleri seçimleri yapamayan insanlar performans olarak olumsuz etkilenir çünkü içsel motivasyonunu bulsa dahi gerçekleştiremez. Kitap işte tam bu noktada bize geri dönüşlerin muğlaklığı bakımından tarafsızlığı ve mahremiyeti sağlıyor. İnsanların içsel bütünlüğünü bulmasında ve onu gerçekleştirmesinde özgür kılıyor. Anketten gelen Yükselme, düşme ve eğitim sonuçları da insanları sıkça öz değerlendirmeye tabi tutuyor. Her insanın eksik olduğu yönler vardır ve bunun için dışarıdan bir müdahale yerine öze dönüp çözüm aramak gerekir. Aynı şekilde yükselen bir insan da kendini bu yolda daha çok geliştirmeye çalışmalıdır. Kitapta bütün bu değerlendirmelerin ana amacının bizi kendimize döndürmek ve içsel bütünlüğümüzü sağlamak olduğunu görüyoruz.

Özgür Roma/Roma: Adaleti Aramak

Roma bölümüne geldiğimizde ise Özgür Roma’da kurulmuş bir dünya ile karşılaşıyoruz. İnsanlar burada kendi özgür seçimleriyle oraya gidiyor ve kendilerine bir hayat kuruyorlar. Diğer tarafta ise Özgür Roma’nın kurucularının gelişen olaylar üzerinden durumlarını okuyoruz.

Kurucular, Özgür Roma’da kurdukları kamera sistemiyle orada yaşayanları her an izleyebiliyor. Burada Özgür Roma’nın kamera sistemiyle izlenilmesi Random bölümünde işlenilen mahremiyet temasının tam tersi bir şekilde karşımıza çıkıyor. Hikâye gelecekte geçtiği için burada kullanılan teknoloji de fazlasıyla gelişmiş olarak karşımıza çıkıyor. Üstelik kamera sistemi o kadar detaylı anlatılıyor ki kanımca yazarın özel ilgi alanlarından bir tanesi.

Burada SP-Wiev adında bir teknoloji kullanılıyor. Bu kamera teknolojisi izleyiciye görüntüyü istediği noktadan görmesini sağlıyor. Böylelikle izlenilen yere bizzat izleyiciyi de dahil ediyormuş hissiyatı veriliyor. Daha sonrasında bu teknoloji de gelişiyor. Özgür Roma’da yaşanan olayların duygu durumlarını bir nevi algılayan bir sistem konuluyor. Aynı zamanda gelecekte olma hissi yalnızca kamera sistemiyle değil normal yaşantıda da veriliyor. Kurucuların teknolojik özel asistanlarından toplantı yapma şekillerine kadar her yerde bilimkurgu havası veriliyor.

Hikâyedeki başkarakterimiz Vestisus’a Özgür Roma’ya terzi işini yapmak için katıldığı halde başka bir görev veriliyor. Bunun gerekçelendirmesi ise Özgür Roma’nın kurallarında ihtiyaç halinde insanların her işte çalıştırılabileceği şeklinde yapılıyor.

“Yasal olan bir şeyin nasıl adaletsiz olduğunu düşünebiliyorsunuz?” diye soruluyor Vestisus’a.

Bütün bunların yanında bir soru daha çıkıyor karşımıza: Toplumun çıkarları için kendi isteklerimizden feragat etmek ne kadar doğru ve mutluluğu getirir? Birey olarak kendi istediklerimizi yapamazsak toplum olarak gelişebilir miyiz?

Belirtmek isterim ki kitap savunduğu görüşün tam tersi fikirlere de el atmakta çok başarılı. Okurken muhalif olduğum bütün sorunların mantıklı bir çözüme ulaştığını gördüm.

Kitabın ilerleyen noktalarında Vestisus bu adaletsizliği ortadan kaldırmak için çalışmalar yapıyor. Daha sonrasında da muhalif görüşlere sahip kişiler tarafından tuzağa düşürülüyor ve olaylar gelişiyor.

Özgürlük Fantezisi – Özgürlüğü Düşünmek

Bu noktadan sonra kitabın sürprizini bozmamak için olay örgüsünde daha ileri gitmeme taraftarıyım. Onun yerine ana kurguda işlenmek istenen adalet teması üzerinde durmak istiyorum. Özgür Roma’da Vestisus’un başına gelenin nasıl oluyor da adaletsiz olduğunu düşünelim. Yasalar bir toplumdaki insanların çıkarlarını güdecek şekilde konulur fakat pratik anlamda bireyler üzerinde haksızlıklar ortaya çıkabilir. Özgür Roma’da karşımıza çıkan bu çelişki gerçeklik ile adaletin her zaman bir arada bulunamayacağının bir göstergesi. Üstelik Özgür Roma’da kişinin istediği zaman bir çıkış hakkı bulunuyor. Roma dünyasında ise kaçışı olmayan bir haksızlığa uğramış Schuyler’in serzenişleri çok daha gerçekçi yönde.

“O bahsettiğin yüce, kutsal, bembeyaz yasalar yapıldığında ben henüz doğmamıştım bile!” diyor sanık Schuyler. Peki bu haksızlığı nasıl gidereceğiz ve neyi sorgulayacağız? Belki de adaletin ve özgürlüğün sağlanması için yapmamız gereken şey Vestisus gibi haksızlığın kendisini oluşturan sistemi sorgulamaktır.

Aynı zamanda kitabın iki yönlü akışı bize burada kurucuların da seçimlerinin sonuçlarını sunuyor. Belli bir sistem oluşturulduğunda oluşan olumsuz sonuçlar için Nikita karakteri adeta kendi düşen ağlamaz diyor ve belirtiyor:

“Siz vicdan satıcılarının, kusura bakma bu kelimeyi kullandığım için Bonganiciğim, ama bu sizi çok iyi tarif ediyor, sizin sorununuz ne biliyor musunuz? Siz hem koşa koşa tanrı kostümü giyiyorsunuz, burada dehşet bir dünya yaratıyorsunuz, değil mi, hem de bunun gereğini yapmıyorsunuz…Korku filmi açıp masanın altına saklanan küçük kız gibisiniz kardeşim. Aynen böylesiniz.”

Karakter gelişimi konusunda en beğendiğim kişinin Nikita olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. Kendi görüşündeki muazzam tutarlılığıyla bu yolda harika bir muhalif olduğunu düşünüyorum.

Bütün bunların sonucunda kendimize sormamız gereken soru şu: Her bir bireyin kendi özgürlüğünü inşa etmesine izin mi vereceğiz yoksa bizim adımıza bize sorulmadan konulan haksız gerçekliklere boyun mu eğeceğiz? Kitabın buna bir cevabı var elbette fakat özgürlük her şeyden önce kişinin kendi iradesiyle attığı bir adımdır.

Dolayısıyla seçim sizin.

Özgürlük Fantezisi ve Yazar Şeref Efe Hakkında

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun olan Şeref Efe, yüksek lisansını Harvard Üniversitesi Kennedy School of Government’ta makroekonomi ağırlıklı Kamu Yönetimi üzerine yaptı. Victoria Üniversitesi’nde İşletme Yüksek Lisans Programı’nı tamamlayan yazar 2011’den itibaren de Hacettepe Üniversitesi’nde Performans Yönetimi konusunda doktora tez çalışmalarını devam ediyor. Aynı zamanda yine 2011’den beri Sayıştay’da görev alıyor.

Omca Yayınları tarafından basılan kitabın kapağında daha farklı bir seçim olabilirdi fakat iki yönlü bir portal gibi gözükmesinin ana temaya uygun olduğunu düşünüyorum.

Sonuçta hem bireysel olarak hem toplumsal olarak kendimize birçok ders çıkarabileceğimiz değerli bir eser olduğunu düşünüyorum.

Sizler Özgürlük Fantezisi kitabını okuma fırsatı bulmuş muydunuz? Eser hakkındaki görüşleriniz neler? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilirsiniz.