Venedik Taciri: Karakterleri ve Sistem Eleştirisiyle Dönemine Işık Tutan Oyun

William Shakespeare tarafından yazılmış Venedik Taciri adlı eser Elizabeth dönemini (16. yüzyıl) en iyi çalışmalardan birisidir. Peki oyunun izleyicileri ya da okuyucuları bunun farkında mı, yoksa oyunun sadece absürt bir komedi mi olduğu düşünülüyor? Oyunun karakterleri ve döneminin özelliklerini sizler için bir araya getirdik.

Romeo ve Juliet, Machbet, Kral Lear gibi ölümsüz eserler ortaya koyan Shakespeare, şüphesiz İngiliz edebiyatının en etkileyici yazarları arasında. Çağdaşlarının aksine toplumsal olayları eserlerine konu almaktan çekinmemiş ve dönemin iktidarını övmek yerine eleştirmiştir. Bu yergilerini eserlerine öyle ustalıkla yerleştirmiştir ki çoğu zaman okuyucular ya da izleyiciler aslında eserlerinin sadece güldürmek değil aynı zamanda düşündürmek olduğunu anlayamamıştır. Bu çalışmalardan bir tanesi de komedi türünde yazdığı Venedik Taciri adlı oyunudur.

Venedik Taciri’ni okurken güleriz, eğleniriz, evet ama acaba Shakespeare’in bize asıl anlatmak istedikleri neler?

Bakalım eserin karakterleri bize neler anlatıyor.

Venedik Taciri Karakterleri

Antonio

Oyunun başkahramanlarından biri, Venedik’li tüccarın (Venedik taciri) ta kendisi. Venedik o zamanlar ticaretin başkentiydi ve tabii ki böyle bir yerde tüccar olmak da zengin olmak demekti. Antonio oldukça zengin ve parasına güvenen, dürüst, faiz yemeyen, iyi bir Hristiyandı. Sizce de Hristiyan olması iyi olarak aktarılmasının bir parçası değil mi?

Bassanio

Antonio’nun en yakın arkadaşı ve güzeller güzeli Portia’nın talibi diğer karakterimiz de tıpkı arkadaşı gibi iyi bir Hristiyan.

Shylock

Oyunun kilit kahramanı Shylock ise hain, vicdansız, çıkarcı bir Yahudi. Acaba ona atfedilen tüm bu özellikler Yahudi olmasından mı kaynaklanıyor?

Portia

Ölen babasının tek varisi, genç ve güzel hanım Portia evlilik çağına gelmiştir. Fakat babasının vasiyeti üzerine kendi istediği birisiyle değil hatta onu isteyen her hangi birisiyle de değil yalnızca üç sandık arasından doğru sandığı bulan talibiyle evlenmek zorundadır. Her dönem olduğu gibi o dönemde de kadınlar seçme hakkına sahip değilmiş demek!

Nerissa

Portia’nın nedimesi ve arkadaşı diğer genç hanım Nerissa ise tipik bir ev hanımı. Etliye sütlüye pek karışmayan türden.

Oyunun içeriğine ve dönemsel özelliklerine gelecek olursak

Shakespeare’in eserlerinde en çok gözümüze takılan onun oluşturduğu tezatlıklar ve olayların absürt oluşlarıdır. Bu eserinde de Shakespeare birçok tezatlığı ve absürtlüğü bir araya getirmiştir.

Öncelikle oyundan kısaca bahsetmek gerekirse; olaylar ticaretin başkenti Venedik’te, zengin bir tüccar olan Antonio ve Yahudi Shylock arasında geçer. Bir gün Antonio ve arkadaşı Bassanio yıllarca sırf Yahudi olduğu için hor görülen Shylock’tan bir miktar borç isterler. Onu yapılanların acısını çıkarmak isteyen Shylock da fırsat bu fırsat Hristiyanlardan hıncını alacak bir şart koyarak borç vermeyi kabul eder. Eğer Antonio borcunu vaktinde ödeyemezse Shylock onun göğsüne yakın bir yerinden yarım kilo et alacaktır.

Evet yanlış okumadınız yarım kilo et! İşte oyundaki absürtlükler burada başlar ve olaylar bunun üzerine gelişir. Beklenen gün gelir ve Antonio’nun gemileri dönmediği için borcunu ödeyemez. Bunun üzerine Shylock soluğu mahkemede alır ve anlaşma gereği Antonio’dan yarım kilo et almak ister. Onu kurtarmak isteyen arkadaşı Bassanio ise ne yaptıysa ne ettiyse de Shylock’u bu isteğinden geri çeviremez.

Dış görünüşe bakıp da yargılama, şatafatına da kanma!

Bu sırada tabii genç ve güzel Portia’nın talipleri tek tek gelip Portiayla evlenebilmek için doğru sandığı bulmaya çalışırlar. İlk talibi Fas Prensi’dir.

“Tenimin rengine bakıp beni beğenmezlik etmeyin” sözleriyle aşkını ilan etmeye başlayan Fas Prensi karakteriyle Shakespeare Hristiyanların kendilerinden olmayanı nasıl reddettiklerine vurgu yapıyor ve döneminin sözde iyi Hristiyanlarını eleştiriyor. Fas Prensi’nin üç sandık arasından seçim yapması ve içinde Portia’nın resminin bulunduğu sandığı seçmesi gerekir. Ancak Fas Prensi dış görünüşüne aldanıp Altın sandığı seçince içinden bir kurukafa çıkar ve dürülü kâğıdın içinde de yazılı sözler şunlardır:

“Her parıldayanı altın sanma;
Kim söylese de bunu sakın inanma,
Az değil dış görünüşüne kanan
Ve aldanıp sonunda canından olan
Yaldızlı mezar görünce gözün kamaşır
Bilmezsin ki içinde kurtlar kaynaşır.”

Döneminin özelliklerini aktarırken Shakespeare bir yandan da hayat dersleri verir. Dış görünüşe aldanmamak gerektiğini bu sözleriyle vurgular.

Soytarıdan başkası değildir kendini beğenen!

Daha sonra gelen diğer talibi Arragon Prensi ise herhalde kim olsa altın sandığı seçerdi ama ben herkesin seçtiğini seçmem diyerek gümüş sandığı seçer. Ve gümüş sandıktan şaşkın bakışlı bir soytarı resmi çıkar. Dürülü notta ise şöyle yazmaktadır:

“Dışı gümüş kaplı soytarı boldur dışarıda;
Anlaşılan bir tanesi de işte şimdi burada.”

İşte Arragon prensi de böylece kaybeder şansını. Yazar burada, herkesten farklı olacağım diyen soytarıdan başka bir şey olamaz demek istiyor.

Ve son olarak da Portia’nın talibi iyi Hristiyan Bassanio gelir. Ne tesadüf ki Bassanio diğerlerinin aksine altın ya da gümüş değil, gösterişten uzak kurşun sandığı seçer ve Portia’nın resmi de bu sandıktan çıkar. Burada Bassanio’nun kurşun sandığı seçmesi onun ne kadar mütevazı ve gösterişten uzak olduğunu gösteriyor. Çünkü o bir Hristiyan!

Adalet Uygulanacak Olsa Hiçbirimiz Kurtulamazdık

Gelelim mahkemeye; yarım kilo et almak için direten Shlock bir yanda dursun, Bassanio arkadaşı Antonio’yu kurtarmak için borcunun 3 mislini teklif etse de onu ikna edemez. Arkadaşı için ne kadar üzüldüğünü gören Portia’nın aklına dahice bir plan gelir ve mahkemeye erkek kılığına girerek genç bir avukat olarak gider. İşler burada tamamen tersine dönmeye başlar. Portia mahkemede kanunların her şeyden üstün olduğunu söyleyerek Shylock’un isteğinin yerine getirilmesi gerektiğini söyler. Shylock sevincinden havalara uçar ve intikamını almak için sabırsızlanır. Fakat hiç beklenmedik bir şey olur ve akıllı Portia anlaşmayı tekrar okur.

“Bu anlaşma sana kan vermiyor yalnızca yarım kilo et.
Öyleyse anlaşmayla verileni al; yani yarım kilo etini.
Ama bu eti keserken bir damla bile Hristiyan kanı akıtırsan,
Venedik yasaları uyarınca
Tüm malına ve mülküne el konularak
Hepsi Venedik devletine aktarılacak.”

Diyerek Shylock’u ters köşeye yatırır ve oyun Portia’nın can alıcı tiradıyla devam eder.

“Merhamet zorla olmaz,
Gökten süzülen yağmur gibi iner düştüğü yere.
Kutsallığı iki yönlüdür:
Hem vereni kutsal kılar, hem alanı.
En yüce kişilerde en güçlüdür,
Tahtında oturan hükümdara
Tacından daha çok yaraşır.
Dünyasal gücün Tanrısal güce en yakın hali,
Adaletle merhametin uzlaşmasıdır.
O halde Yahudi, adalet istiyor olsan da
Şunu unutma: Adalet uygulanacak olsa,
Hiçbirimiz kurtulamazdık.”

Shakespeare burada öncelikle kadın karakterini erkek kılığına sokarak Elizabeth döneminde kadınların tiyatrolarda rol almamasını güzel bir tezatlıkla işliyor ve oyunda kimsenin çözemediği bu olayı bir kadının çözdüğünü herkese göstererek kadınların hafife alınmaması gerektiğini gizliden gizliye veriyor.

Daha sonra da adaletin aslında yerine getirilmediğini ve her anlaşma için kalıbına göre bir kulp bulunduğunu gözler önüne seriyor.

Venedik Taciri oyununda hem toplumun kadına ve Yahudilere bakışı hem de dönemin hukuk sistemi çarpıcı bir gerçeklikle gözler önüne seriliyor. Tabii tüm bunları anlayana! Bu oyun taa Elizabeth zamanında yazılmış olsa da günümüzle ne kadar da örtüşüyor öyle değil mi?

Oyun hakkındaki görüşlerinizi Kayıp Rıhtım Forum’da bizlerle paylaşmayı unutmayın.

---

* İngiliz Edebiyatının En Önemli Yazar ve Şairleri

Kaynak: Gradesaver