Konuk Yazar
Elif Nihan Akbaş, Bob Odenkirk’ün Komedi Komedi Komedi Dram adlı otobiyografi kitabını Türkçeye kazandırma deneyimini anlattı. Breaking Bad ve Better Call Saul ile yıldızı parlayan Odenkirk’ün öz yaşam öyküsü, okuru komediden drama uzanan bir yolculuğa çağırıyor.
Holden Kitap etiketiyle yayımlanan kitap, geçen haftalarda okurların karşısına çıkmıştı.
Daha önce pek çok farklı türde kitap çevirdim. Çoğunluğu kurgu olmakla birlikte kişisel gelişim, ekonomi, sağlık, senaryo teknikleri, uluslararası siyaset ve satış pazarlama da vardı içlerinde (umarım o sonuncusu bir daha olmaz). Ancak daha önce otobiyografi alanında herhangi bir deneyimim olmamıştı. Bu mesleğin en sevdiğim yanlarından biri, her kitapta yeni bir şeyler deneme ve her seferinde yepyeni alanlarda belki de hayatım boyunca hiç işime yaramayacak ama araştırma sürecinde beni heyecanlandıran, o bir şeylerin peşine düşme hazzını tattıran şeyler öğrenme imkânı sunması. Dolayısıyla Bob Odenkirk’ün özellikle gösteri dünyasındaki kariyerine odaklanan metin, henüz bir teklif olarak havada asılı durduğu o ilk birkaç dakikada dahi oldukça cezbedici bir çağrıydı benim için. İncelemek için PDF dosyasının ilk birkaç sayfasını okuyunca, belki biraz da o dönem epey zor bir metinle cebelleştiğimden, “Ne güzel de akıyor,” diye düşünerek, “Tamam ya, yaparım valla ben bunu,” dedim. Bazen okurken mis gibi akan şeyleri çevirirken o akıntıya karşı kürek çekmek gerektiğini unutabiliyorum (burada bazen diyerek kendime nezaket gösteriyorum, nadiren ve genellikle başıma geldiğinde hatırladığım bir şey bu).
Komedi, Komedi, Komedi, Dram: Kendi Sesini Kullanan Bir Kitap
Edebi yahut popüler kurgular çevirmekten ya da alanında belirli bir birikim edinmiş birinin bu alana dair derli toplu bilgiler ve yorumlar aktardığı, kurgu dışı diye adlandırsak da özünde bir kurgu içeren kitaplar üzerine çalışmaktan epey farklı bir deneyim olacağını ilk birkaç paragrafta idrak ettim. Nihayetinde kendi ağzından kendi hayat hikâyesini, üstelik samimi bir sohbet ortamını çağrıştıracak şekilde zamanda küçük ileri geri saltolarla anlatan bir adam buldum karşımda. “Film sesini” değil, kendi sesini kullanıyordu. Bu durum beni heyecanlandırdığı kadar biraz panikletti de haliyle. Zira şimdiye kadar çalıştığım metinlerden ses ve ritim olarak farklıydı. Karşılaştığım ilk zorluk bu oldu sanırım. Yazarın konuşma coşkusuyla kaleme aldığı inişli çıkışlı sesi yakalamak, cümleleri onun sesi ve vurgularıyla duyabilmek için konuk olarak katıldığı birkaç programı izlemeye karar verdim (hatta galiba gereğinden de uzun sürdürdüm bunu, insanın YouTube açıp çay-çekirdekle eğlenceli programlar izleyip biri ne yaptığını sorunca da, “Çalışıyorum işte ben de,” diyebilmesi güzel bir şey nihayetinde).
Öte yandan, kişisel bir anlatı gibi görünse de aslında sektörel yanı ağır basan bir metin denebilir. Zira yazar hayatına dair anlatacaklarını ayıklarken, gösteri dünyasıyla sınırlıyor yazdıklarını. Biz sıradan fanilerin bu dünyaya dair bildikleri, genellikle bize anlatıldığı kadarıdır ve bir insanın gösteri dünyasındaki yükselişini konu alan anlatılar (ister görsel olsun ister yazılı) genellikle yasak savma kabilinden, “Aslında biz de çok çekiyoruz, bakmayın,” dedikten sonra peri masallarını andıran bir kurguyla ilerlerler ekseriyetle. Çok çalışma, düşüp düşüp yeniden ayağa kalkma kısımları da -varsa- müzikaltı birkaç dakikayla geçiştirilir. Sonrası bir tesadüf eseri tanışılan etkili isimler, kazanılan küçük başarılarla çıkılan basamaklar vs. diye devam eder.
Başarısızlıklar Üzerinden Bir Başarı Hikâyesi
Ama Bob Odenkirk, gösteri dünyasındaki yıllarını anlatırken o basamakları kullanmıyor. O, başarısızlıkları üzerinden bir başarı hikâyesi anlatıyor. Hiç yılmayışın, pes etmeyişin, denenebilecek her şeyi denemenin hikâyesi biraz da. Bana başarının bunlar sonucunda elde edilen bir şey değil, tam da tüm bunları yapabilme gücü olduğunu düşündüren bir azim. Belki sadece okuru olsam, ifade ediliş biçimi üzerine kafa yormamış olsam bu çabanın bile insanı ne kadar mutlu ettiğini idrak edemeyebilirdim. Gişede başarısız olan bir yönetmenlik denemesi için, “Kötü bir film oldu ama onu yaparken çok eğlendim,” diyor mesela.
Tabii komedi kulüplerinden tiyatro sahnelerine, televizyon stüdyolarından dizi setlerine uzanan sektörel anılar, ister istemez yazarın yıllardır aşina olduğu, ona “ekmek” gibi “su” gibi sıradan gelen terimler de ihtiva ediyor. Bunların bir kısmı için internet üzerinden yaptığım araştırmalar da çözüm olmayınca bu konularda bilgileri (yahut bilgi alabilecekleri tanıdıkları) olduğunu düşündüğüm arkadaşları kestirdim gözüme. Benim için en etkili araştırma yöntemi “bir bilene sormak”. Biraz da zamanla yarışılan bir çalışma esnasında akışın bu tür araştırmalarla bölünmesi, o an sinir bozucu geliyor insana tabii ama sonradan dönüp bakınca, bana en çok katkıda bulunan, en çok aklımda kalan anlar olduğunu fark ediyorum (Hemen her kitapta olur bu). Yalnızca bilmediğim bir şeyi öğrenmek de değil, yardım istediğim insanların benim için içtenlikle çabalaması insanın burnunu sızlatan bir güzellik.
Kitap boyunca çok sayıda program, skeç, sahne gösterisi, film ve dizi adı geçiyordu. Çok azına aşinaydım bunların, bazısını da ismen bilsem de izlememiştim. Bob Odenkirk’ün gerçekten sıra dışı bir zihni var. O kadar zaman önceden, o kadar çok ve o kadar küçük detayları hatırlayıp öyle canlı anlatıyor ki… Neredeyse otuz yıl önce yazıp oynadığı skeçlerden bahsettiği kısımlarda yer yer büyük bir hazla anlatışından etkilenerek, internete yüklenmiş olanlarını izlemeye daldığım oldu. Bazen de bahsettiği bir detayı daha iyi kavrayabilmek için açtım videoları. Bir kıyafet detayı mesela. Birkaç kez de Breaking Bad’den bahsederken kullandığı bazı repliklerin alt yazı çevirilerinde nasıl kullanıldığına bakma niyetiyle videoları açıp çeviriyi unuttuğum oldu (bunlara özellikle bakmak istedim, zira benim hayatımda önem teşkil eden kimi film/dizi replikleri yahut kitap alıntıları aktarılırken bir kelimesi dahi değişse, anlam bozulmasa bile içten içe sinir olurum).
Çevirinin En Zor Kısmı
Bunlar zaman alsa da işin kolay ve keyifli kısmıydı. Fakat görsel kaydı olmayan sahne performanslarından bahsettiği ve yalnızca o an o sahneyi paylaştığı arkadaşlarının ve belki tam da o gece salonu dolduran insanların anlayabileceği detaylara dayanan kimi anılar beni çok zorladı. Kendi mizahi anlatımıyla anlattığı bir eylemin ne olduğunu çözmekte ya da bir oyun esnasında yaşanmış ve ne olduğunu hiç bilmediğimiz bir olaya dair bir espriyi anlamakta zorlandığım, video desteği alamadığım için de metni gördüğüm gibi çevirirken kendimi bilmediği bir dili kopyalayan bir yazıcı gibi hissettiğim anlar oldu. Pek hoş bir his değildi. Üstelik o kadar övgüyle ve şevkle bahsettiği performansları izleyememek de canımı sıktı.
Bir de tam Los Angeles’ta geçen kısımları çevirirken aynı anda molalarda izlediğim dizinin, redaksiyonuyla ilgilendiğim kitabın ve keyif için okuduğum kitabın da yine Los Angeles ve çevresinde geçmesi nedeniyle kendimi Los Angeles’ta zannetmeye başlayıp alışveriş için insan içine çıkınca karşılaştığım sarı taksi-mavi minibüs kavgasıyla gerçeğe dönmem kısmı var, ki gerçeğe dönme kısmı hariç güzel bir histi.
Nihayetinde kendimi kitapta referans verilen görsel anlatılardan koparabildiğim aralarda Komedi Komedi Komedi Dram’ın çevirisini tamamlamayı başardım. Benim açımdan keyifli yanları güçlüklerinden ağır basan, hatta biraz da güçlükleri dolayısıyla keyifle andığım bir çalışma oldu. Azmiyle ve yolculuktan keyif alma becerisiyle, geleneksel anlamda başarıyı yakaladığında dahi yeni şeyler deneme ve öğrenme çabasından hiç vazgeçmeyişiyle bana ilham verdi Bob Odenkirk, dilerim bunu layıkıyla yansıtabilmişimdir.
Elif Nihan Akbaş
Komedi Komedi Komedi Dram hakkındaki yorumlarınızı bizimle Kayıp Rıhtım Forum üzerinden paylaşabilirsiniz. Sitemizde yer alan diğer çevirmen maceralarını buradan okuyabilirsiniz.
Henüz yorum yok. Forum'a gelip sohbete katıl.