Konuk Yazar
Yerli bilimkurgu edebiyatımızda verdiği eserlerle adından söz ettiren Murat K. Beşiroğlu, hem bu türde kalem oynatmaya gönüllü yazar adaylarına hem de yazarlık için aklında soru işaretleri barındıran herkese faydalı olabilecek bir öneri listesi hazırladı.
İşte Aşk Algoritması, Dördüncü Dünya, Schrödinger’in Papağanı ve Rüya Sanatçısı gibi eserleri ile tanıdığımız Murat K. Beşiroğlu’ndan bilimkurgu yazacaklar için 41 öneri!
Bir yazarın edebi performansını neyin belirlediğini öteden beri merak etmişimdir. Tanrı vergisi yeteneğe ya da ilham perisine dayalı açıklamalar beni hiçbir zaman tatmin etmedi. Edebiyat yolculuğumun başından itibaren yazarlığın öğrenilebileceğini düşünmeyi tercih ettim. Bu nedenle bir taraftan mümkün olduğunca fazla edebi metin üretmeye çalışırken diğer taraftan yaratıcı yazarlık üzerine yazılanları ve söylenenleri titizlikle takip ettim.
Yaptığım araştırmalarda belirli bir doygunluk seviyesine ulaşınca kendi edebi pratiğimden de yararlanarak bildiklerimi insanlarla paylaşmaya başladım. Önce Feza Gezginleri Youtube kanalında bir video serisi yayınladık, ardından Özgen Berkol Doğan Bilimkurgu Kütüphanesi’nde bilimkurgu yazmakla ilgili bir seminer verdim. Bilimkurgu yazmak gibi oldukça spesifik bir kültür alanını konu alan bu paylaşımlar tahmin ettiğimin ötesinde ilgi gördü. Bunun üzerine söz konusu içeriğin genişletilmiş bir versiyonunu yazıya dökmeye karar verdim.
Yazmak hakkında fikir belirtenler körlerin fili tarif etmesi gibi meselenin hep belirli yönlerine vurgu yapıyorlar. Sanatın öznellikten beslenen doğası nedeniyle okumakta olduğunuz yazının da bu konuda bir istisna olacağını sanmıyorum. Bilimkurgu yazmak konusunda size yapacağım ilk öneri meseleyi tüm yönleriyle kavrayabilmek için çeşitli kaynaklardan beslenmeniz olacak. Aşağıdaki öneriler listesinin devamında konuyla ilgili yararlandığım kaynakların listesini bulabilirsiniz.
1. Hikâyenizi oluşturacak tüm boyutları göz önünde bulundurun.
Bir kurgu eseri oluşturan boyutları fikir, ortam, karakterler, olay örgüsü ve üslup biçiminde sıralayabiliriz. Bilimkurguda, eserin dayandığı fikir ve olayların geçtiği ortam diğer türlere kıyasla daha merkezi bir yer tutuyor. Yine de yazarken yukarıda sıraladığım her boyutu göz önünde bulundurmanız uygun olacaktır.
2. Hafızanıza güvenmeyin, yazarken işinize yarayabilecek her şeyi not edin.
Öykü fikirlerinizi, hoşunuza giden tasvirleri, karşılaştığınız ilginç olayları daha sonra kullanmak üzere not edin. Böylesi bir alışkanlık bilgisayarın başına geçtiğinizde zihninizin tabula rasa durumundan çıkmasına yardımcı olacaktır.
3. İki ya da daha fazla fikri birleştirin.
Bir eserin temelini oluşturan sihirli fikir efsanesi yazar adaylarının zihninde edebiyat hakkında yanlış bir izlenim oluşmasına yol açıyor. Çoğu edebi eserin birden çok özgün fikrin bileşiminden oluştuğunu göz önünde bulundurmak gerekiyor. Öyküler için iki ya da üç fikri birleştirmek, roman yazarken ise çok daha fazla sayıda fikri bir araya getirmek daha etkili eserler yaratmanıza yardımcı olabilir.
4. Bilimkurgunun yıllar içinde oluşmuş tema zenginliğinden yararlanın.
Bilimkurgunun tek bir alt türünde eser vermek zorunda değilsiniz. Zaman yolculuğu, yapay zekâ, robotlar, uzay maceraları, ütopya, distopya, felaket sonrası, uzaylı istilası, uzaylılarla ilk karşılaşma, kolonizasyon, genetik mühendislik, alternatif tarih, siberpunk, steampunk ve daha nice alt türde hikayeler anlatabilirsiniz.
5. Bilimsel, teknolojik gelişmelerle bağlantılı korkulardan yola çıkabilirsiniz.
Frankenstien’dan Matrix’e uzanan yol boyunca bilimkurgu yazarları insanların kendi yaratımları karşısında kapıldıkları korkuları konu etmişlerdir. Buna uzaylı korkusunu, nükleer savaş riskini, iklimsel krizleri de ekleyebiliriz. Gelişen yeni teknolojilerin ve hızlı toplumsal değişimlerin sizde yarattığı kaygıları eserlerinizde konu edinebilirsiniz.
6. Bilimkurgu siyasal, felsefi, psikolojik meseleleri tartışmak için uygun bir zemin sağlar.
Bilim denince birçok insanın aklına öncelikle fen bilimleri geliyor. Fen bilimlerinin yanı sıra sosyal bilimlerden, siyasetten, felsefeden, matematikten yola çıkan öyküler yazabilirsiniz.
7. Mimariden, müzikten ve görsel sanatlardan yararlanın.
Edebiyat dışındaki diğer sanat alanlarıyla yakından ilgilenmek özgün hikayeler yaratmanıza yardımcı olabilir. Ayrıca, bir resmin, müzik parçasının hissettirdiklerinden yola çıkarak öyküler yazabilirsiniz.
8. Okurun aklına yatabilecek, özgün buluşlar oluşturun.
Bilimkurgu yazarları tarafından öne sürülen özgün icatların önemli bir bölümünün yıllar içinde gerçeğe dönüştüğünü biliyoruz. Bilimsel gelişmeleri ve toplumsal trendleri yakından takip ederek sizler de kurgusal amaçlarınıza hizmet edecek yeni buluşlar yapabilirsiniz. Eserlerinizde diğer bilimkurgu yazarları tarafından öne sürülmüş az bilinen bilimkurgu buluşlarından yararlanmanız da mümkündür.
9. Bilimkurgu evreninizi oluştururken kıt kaynakların ve kritik teknolojilerin ne olduğunu belirleyin.
Efsanevi Dune romanındaki kıt kaynak su ve herkesin sahip olmak için mücadele ettiği madde baharattı. The 100 dizisinin temel meselesi dünya üzerinde solunabilecek temiz hava olmadığı düşüncesiydi. Çatışmalara ve gerilime zemin hazırlayan kıtlığın yanı sıra güç mücadelesinde kritik olabilecek teknolojilere odaklanmak da öykülerinizdeki gerilim dozunun artmasına yardımcı olabilir.
10. Yerçekimi, atmosfer bileşimi, ısı ve benzeri değişkenlerden yararlanın.
Yerçekiminin alıştığımız düzeyden az ya da çok oluşu yaratıcı fikirleri tetikleyebilecek önemli bir potansiyel barındırıyor. Benzer biçimde yaşanılan gezegende meydana gelen ısı değişimleri bilimkurgu yazarlarına zengin bir yaratıcılık zemini sağlıyor. Astronomi, jeoloji, meteoroloji gibi bilimler hakkında bilgi sahibi olmak oluşturduğunuz kurguların daha sağlam bir zemine oturmasını sağlayabilir.
11. Gücün kaynağı üzerinde düşünün.
Yarattığınız bilimkurgu evreninde yönetici sınıf gücünü nasıl koruyabiliyor? Nasıl bir siyasi sistem hüküm sürüyor? Siyasi sistemin bekasını tehdit eden fikir akımları, teknolojiler var mı? Gücü elinde tutanlar karşılaştıkları tehditlere nasıl karşılık veriyorlar? Bu gibi sorulara yanıt vermek özgün bilimkurgu evrenleri yaratmanıza yardımcı olabilir.
12. Bilimkurgu evreninizi oluştururken duygulardan yola çıkın.
Bilimkurgu evrenleri yazarların ruh hallerinin yansımalarını içerdiğinde ortaya daha derinlikli eserler çıkıyor. Evreninize ruh katacak kasvet, paranoya, neşe, korku gibi duyguları yazarken keşfedebilir ve bu duygularla bağlantılı ek öğelerle eserinizi zenginleştirebilirsiniz.
13. Klişelerden kaçının.
Bir konuyla ilgili ilk akla gelen fikirlerin, karakterlerin, temaların klişe olma olasılığı yüksektir, bunları kullanmamaya özen gösterin. Klişelerden kaçınma düsturunun çeşitli karakter arketiplerini, bilinen temaları yaratıcı bir anlayışla yeniden yorumlamanıza engel olmadığını not etmek istiyorum.
14. İyi bildiğiniz ya da sizi heyecanlandıran konularda yazın.
Böylece yaratıcılık sergileme olasılığınız artar ve hata yapma ihtimaliniz azalır. Yakından ilgilendiğiniz konuların aktörlerini de zihninizde görece kolay canlandırabilirsiniz.
15. Hakkında yazacağınız konuyu enine boyuna araştırın.
Araştırma sonucu edindiğiniz bilgilerin sadece en gerekli olanlarını okura aktarın. Okuyucuya bilgiyi mümkün olduğu ölçüde gelişen olaylar vesilesiyle dolaylı olarak vermeye çalışın. Araştırma yapmak için ayırdığınız süreyi mutlaka sınırlandırın.
16. Karakterleriniz kırılgan olsunlar.
Bilimkurgu yazarları neredeyse her zaman üstün yetenekli karakterler yaratma eğiliminde oluyorlar. Okur beklentileri de bu eğilimi destekliyor. Öte yandan okurlar bir yandan da özdeşlik kurabilecekleri karakterler istiyorlar. Karakterlerin zaafları okurun karakterle özdeşleşmesini kolaylaştırmanın yanı sıra hikâyenin inandırıcılığını artırıyor.
17. Yaramaz çocuklar daha fazla ilgi çekerler.
Hareketli, atılgan çocuklar diğerlerine liderlik etmek konusunda daha büyük bir şansa sahip oluyorlar. Büyüdükten sonra da galiba durum pek fazla değişmiyor. Cesur, hareketli, risk alabilen, girişken ana karakterler hikayenizi durağanlıktan kurtararak yazarları bile romanı ilerletmeye teşvik edebilirler.
18. Yazdığınız karakteri sevdiyseniz muhtemelen okur da sevecektir.
Yazmaktan hoşlandığınız karakterlere romanınızın kurgusunun imkân verdiği ölçüde fazla rol verin. Ruhuna bir türlü nüfuz edemediğiniz karakterleri yol yakınken terk edin. Sevdiğiniz öykü karakterlerini yazacağınız bir romana taşıyarak rolünü genişletebilirsiniz.
19. Okurun ilgisini canlı tutmak için gerilimli durumlar yaratın.
Karakterlerin yaşadığı iç ve dış çatışmaların kurgu eserlere gücünü veren en önemli dinamiklerden olduğu söylenegelmiştir. Çatışma eğer yüksek bir duygusal gerilim yaratacak noktaya ulaşmışsa okurun daha fazla ilgisini çekecektir. Romanlarda gerilimli sahnelerin ardından yaşananların muhasebesinin yapıldığı sahnelere yer verilmesi okurun biraz soluklanmasını sağlayabilir.
20. Okurun merak edebileceği gizemler oluşturun.
Bir insanın saatler boyunca bir kitapla meşgul olarak hoşça vakit geçirmesini sağlamak aslına bakılırsa zor bir iş. Okurun zihninde soru işaretleri yaratıp yanıtlarını aşamalı olarak vermek ve en önemli soruyu öykünün, romanın sonunda yanıtlamak eserinizi daha sürükleyici kılacaktır.
21. Olayların gelişiminin öngörülebilir olmadığından emin olun.
Kurgu eserlere okurların gönüllü katılımıyla gerçekleşen entelektüel bir oyun gözüyle bakabiliriz. Okur eserin içeriğini zihninde canlandırırken bir yandan da geleceğe dair tahminlerde bulunur. Sonunda ne olacağı kolayca tahmin edilebilen bir öykü ya da roman okurda hayal kırıklığına yol açacaktır.
22. Karakter, gezegen, şirket isimleri üzerinde titizlikle çalışın.
Karakterlerin isimleri onlar hakkında bize pek çok şey söyler. Dindar aileler çocuklarına Kur’an’da geçen isimleri vermeye özen gösterirler. Belirli dönemlerde belirli isimler öne çıkar. Bazı aileler çocuklarına sahip olmalarını arzu ettikleri özelliklere ilişkin isimler koyarlar, isminin anlamı çocuğun kişiliğine etki eder. Şirket ve gezegen isimleri keza yarattıkları çağrışımlar dikkate alınarak belirlenmelidir.
23. Ana hikâyeye katkı sağlamayan bölümleri kırpın.
Romanlarla ilgili genel kabul gören görüş bittikten sonra en az yüzde on oranında kısaltılmalarıdır. Romana değer katmayan, gereksizce uzamış, yaratıcılık bakımından zayıf bölümlerin budanması uygun olacaktır.
24. Doğada ve sanatta mükemmel olan hiçbir şey yoktur.
Klasikler de dahil olmak üzere birçok eserde bir sürü eksiklik bulunur. Yazdıklarımız üzerinde titizlikle çalışmak boynumuzun borcu olsa da asla mükemmel olmayacaklarını peşinen kabul etmemiz gerekiyor.
25. Eserinizi bitirdiğinizde sesli olarak okuyun.
Yazdıklarınızı sesli olarak okurken (bu iş için bir cep telefonu uygulaması da kullanabilirsiniz) imla hatalarını, gereksizce uzayan bölümleri, kulağa doğru gelmeyen cümleleri daha kolay belirleyebilirsiniz.
26. Başladığınız işi bitirin.
Başladığınız öyküleri, romanları mutlaka bitirin ve yayınlanmasını sağlamak için dergilere, bilimkurgu yayınlayan internet sitelerine, yayınevlerine gönderin. Eğer yazmayı seviyorsanız elde edeceğiniz sonuçtan bağımsız olarak yeni eserler yazın ve süreci tekrarlayın.
27. Kendinizi Türkçemizin güzelliklerinden mahrum etmeyin.
Son dönemde kitapları İngilizceleri üzerinden okumak yaygın bir davranış haline geldi. Daha geniş bir kültürel alana aracısız bir biçimde erişebilmek olumlu aslında. Bu arada, Türkçe’nin seslerine ve cümle yapılarına yabancılaşmamak adına Türk edebiyatının önemli eserlerini okumayı ihmal etmemek gerekiyor.
28. Yazdığınız metinlerin bir iç sesi, ritmi var mı?
Edebiyatın has okurları şiirde olduğu gibi düzyazıda da seslerin uyumuna önem verirler. İçinde müzik olan bir metni okumaktan kim hoşlanmaz ki? Türk şiirinin büyük şairlerinin kitaplarını okumak müzikalitesi yüksek bir üslup oluşturmanıza yardımcı olabilir.
29. İlk izlenim önemlidir.
Okurların yazdıklarınızla tanıştığı başlangıç bölümlerine fazladan özen gösterin. Kurguyu bozmamak kaydıyla favori sahnelerinizden, cümlelerinizden, buluşlarınızdan birkaçını ilk bölüme taşımak uygun bir yöntem olabilir.
30. Beş duyuya hitap eden tasvirler oluşturun.
Tasvirlerde görsel referanslara ek olarak sesler, tatlar ve kokular gibi öğeleri kullanmak okurun tarif edilen ortamı zihninde canlandırmasına yardımcı olacaktır. Strugatsky Kardeşlerin Uzayda Piknik romanı beş duyunun anlatımda etkin kullanımına örnek olarak verilebilir. Stanislaw Lem’in kitaplarını okumuş olanlar ortam tasvirlerinde seslere sıklıkla başvurduğunu hatırlayacaklardır.
31. Hikâyenizin sonuna karar vermek için acele etmeyin.
Hikayenizin sonunun organik olması için yol boyunca gelişen olaylardan etkilenerek şekillenmiş olması gerekir. Hikâyeyi yazarın başlangıçta bildiği çarpıcı bir sona ulaşmak üzere kurgulamak da mümkündür, ancak çok az yazar böyle bir yol izliyor.
32. Yazmaya öykülerle başlayın.
Öyküleri görece kısa bir zaman diliminde yazarak tamamlayabilir ve başladığınız işi bitirmiş olmanın hazzını yaşayabilirsiniz. Öykülerinizi dergiler, bilimkurgu öykülerine yer veren siteler ya da derleme öykü kitapları üzerinden görece kolay bir biçimde okura ulaştırabilirsiniz. Sevilen karakterler içeren, okurun beğenisini kazanan öyküleri sonradan romana dönüştürmek her zaman mümkündür.
33. Gündelik yaşantıyla sıra dışı olayları bir araya getirin.
Yazdıklarınızın güçlü bir gerçeklik izlenimi yaratması için yaşanmış olaylardan, anı ve izlenimlerinizden yararlanabilirsiniz. Gündelik yaşantının bilimkurgunun sıra dışı olaylarıyla birleşiminin yarattığı etki Philip K. Dick öykülerinde görülebilir. Bu öyküler üzerinden 50’li, 60’lı yıllar Amerika’sındaki gündelik yaşam hakkında gerçekçi izlenimler edinmek mümkündür.
34. Hikayenizi kimin bakış açısından anlattığınız önemlidir.
Hikayenizi birinci, ikinci ya da üçüncü tekil şahıs üzerinden aktarabilirsiniz. En geleneksel yöntem olayların üçüncü tekil şahıs üzerinden aktarımıdır. Okurda nesnellik izlenimi yaratan bu yöntemde olaylar sıklıkla ana karakterin gözünden anlatılır. Bununla birlikte, üçüncü tekil şahısta çoklu bakış açıları kullanmak da mümkündür. Diğer taraftan birinci tekil şahıs üzerinden daha dinamik bir anlatım tonu tutturmak da tercih edilebilir. Uygun bakış açısını bulmak için farklı alternatiflerin sonuçlarını görebileceğiniz küçük denemeler yapabilirsiniz.
35. Düzenli olarak yazın.
Profesyonel yazarlar yazar adaylarına ağız birliği etmişçesine günde belirli bir sayıda kelime üretmelerini tavsiye ediyorlar. Yazmakla tam zamanlı olarak uğraşabildiğim bu günlerde günde 1000 kelime yazabiliyorum. Eğer öğrenciyseniz ya da çalışıyorsanız daha mütevazı bir hedef belirlemeniz uygun olacaktır.
36. Bilimkurgu ekosistemine dahil olun.
Facebook, Youtube, Twitter gibi platformlar üzerinden bilimkurgu konusunda faaliyet gösteren medya organlarını bulabilir, Facebook gruplarına dahil olabilir ve yürüttükleri faaliyetlere katılabilirsiniz.
37. Varsayımlara bel bağlamayın.
Genellikle amatör bir ruhla yürütülen edebi faaliyetler konusunda ‘acaba verdiğim emeğe değiyor mu’ sorusu sıkça sorulur. Yazdığınız öykü hedeflediğiniz mecrada yayınlanabilir ya da reddedilebilir. Yazdığınız roman basılabilir, ancak basılmama olasılığı daha yüksektir. Yayınlanan eserinizin okurdan umduğunuz ilgiyi görmemesi ihtimal dahilindedir. Sonuçlar konusunda varsayımda bulunmamak olası hayal kırıklıklarını önleyecektir.
38. Pazarlama konusunda genel bir farkındalığınız olsun.
En iyi pazarlama stratejisinin üstün nitelikli eserler üretmek olduğu kanısındayım. Yine de çeşitli sosyal medya mecralarında etkin olmanın ve bilimkurguyla bağlantılı dijital mecralarda boy göstermenin yazarlık kariyerinize yardımcı olabileceğini söyleyebilirim.
39. Yazmak konusunda yapılan genellemelerin yanlış olabileceğini göz önünde bulundurun.
Sanatın devrimci doğası, hakkında yapılan tüm genellemeleri boşa çıkarabilecek bir potansiyel barındırıyor. Öte yandan, uygun edebi tarz ve yöntemler kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebiliyor. Dolayısıyla edebiyatı belirli şemalar çerçevesinde açıklamaya çalışan iddialı söylemlerden uzak durmak gerekiyor.
40. Yaratıcılığınızın zirvede olduğu anlardan yararlanın.
Sağlıklı beslenmek, bol sıvı tüketmek ve uykusuzluktan kaçınmak zihninizin daha zinde olmasını sağlayacaktır. Kahve seviyorsanız konsantrasyon artırıcı etkisinden faydalanabilirsiniz. Geçenlerde Elon Musk başarısının ardındaki en önemli etkenin duş almak olduğunu söyledi. İnsanların müstehzi ifadelerle karşıladığı bu tespit duş sırasında akla gelen yaratıcı fikirlerle ilgili olabilir. Uzun yürüyüşler yapmak ve farklı mekanlarda yazmak da yaratıcılığı tetikleyici etki gösterebilir.
41. Okuyacağınız kitapları özenle seçin ve mümkün olduğunca çok yazın.
En önemli bulduğum (ve gerçekleştirilmesi en zor olan) maddeyi sona saklamak istemiştim. Çeşitli alanlarda yazılmış nitelikli eserleri okumak dile hakimiyetinizi geliştirmekle kalmayıp edebi formları içselleştirmenize yardımcı olacaktır. Ayrıca yazmanın diğer sanat türlerine benzer biçimde yaparak öğrenilen bir etkinlik olduğunu belirtmek istiyorum. Isaac Asimov, Ursula K. Leguin, Philip K. Dick, Ray Bradbury gibi efsane bilimkurgu yazarlarının çok sayıda eser vermiş olması rastlantı olmasa gerektir.
Murat K. Beşiroğlu
Kaynaklar
– Orson Scott Card – How To Write Science Fiction and Fantasy
– James Gunn – The Science of Writing Science Fiction
– Stephen King – Yazma Sanatı
– Ray Bradbury ile Bir Gece: Yazmanın Hijyeni
– Orkun Uçar
– Murat K. Beşiroğlu
– David Lodge – The Art of Fiction
– Randy Ingermanson – Writing Fiction For Dummies
– James N. Frey – How to Write a Damn Good Novel
– Masterclass Uygulaması – Neil Geiman, Margaret Atwood, Dan Brown ve Joyce Carol Oates video serileri
– Brandon Sanderson
Önerilerin hepsi birbirinden değerli. Yararlanılan kaynaklar da zaten ne kadar değerli olduğunu gösteriyor. Murat K. Beşiroğlu’da hepsini çok güzel özetlemiş.
Bilimkurgu okumayı o kadar çok seviyorum ki anlatamam. Ama yazma konusunda çok beceriksiz olduğumu biliyorum. Bunu da acaba yaşım daha genç belki otuzlardan sonra kendi tarzımı oluşturacağım diye geçiştiriyorum.
Yazarsan eğer alırım bir imzalı kitabını
Daha önce de demiştim; daha kırk fırın ekmek yemem gerek.
İlhamın nerede, nasıl geleceği belli olmaz. Kim bilir?
Bazen bende keşke kitap yazabilsem diyorum ama aklıma hiç bir şey gelmiyor. Gelse bile yazıya dökebilmek, kurgulayabilmek çok önemli.
Ben bir ara giriş olarak bir şeyler yazmıştım ama pek ilerletemedim. Şu anda da kabaca ana konuyu kafamda tasarladım sayılır ama işte detaylandırmak ve yazıya dökmek işin başka bir boyutu. Daha fazla zaman ayırabileceğim bir işe geçebilirsem ciddi anlamda üstüne gitmeyi istiyorum ama şimdilik genel hatlara ekleme-çıkarma yapmakla yetineceğim.