in , ,

12 Hayvanlı Türk Takvimi Nedir? Nasıl Hesaplanır?

12 Hayvanlı Türk Takvimi hakkında neler biliyorsunuz? Ne zaman, kimler tarafından kullanıldı? Özellikleri neler? Nasıl hesaplanıyor? Tüm bu sorulara cevap arıyoruz!

12 Hayvanlı Türk Takvimi
- Reklam -
- Reklam -

12 Hayvanlı Türk Takvimi nedir? Nerelerde, ne zaman yaygın olarak kullanılmıştır? Özellikleri nelerdir, hangi anlamlara gelmektedir? Tüm bu soruları cevaplamak için sizlerleyiz.

“Öd tengri yasar, kişi oglı kop ölgeli törimiş.”
Kül Tigin Yazıtı, Kuzey Yüzü

Zaman, ilkel ve modern dönemlerin tümünde insan için en önemli mefhumlardan biri olmuştur. Dolayısıyla insanın zamana verdiği kıymetin bir mahsulü olarak takvim olgusu ortaya çıkmıştır. Takvim, belirli bir olayın başlangıç alınarak; sonrasında gerçekleşen olayların, ileride bilinebilmesi için zamanın sıralı bir şekilde kaydedilmesidir.

- Reklam -

İnsanlar tarih boyunca zamanı çok farklı şekillerde kaydetmişlerdir. Takvimlerin usulleri astronomik olaylara (gezegenler ve yıldızların hareketleri) göre belirlendiği gibi, doğa olaylarına (hasat dönemleri ve sel baskınları) göre de belirlenmiştir. Farklı milletler kendi kültürel yapılarına göre farklı takvim sistemleri oluşturmuşlardır, bunlardan birisi de “12 Hayvanlı Türk Takvimi”dir.

12 Hayvanlı Takvimi üzerine bir hayli çalışma yapılmış, tarihi vesikalar incelenmiştir. Takvimlerin rakamlar ile tutulmasından farklı olarak; her senenin bir hayvan ismi ile anıldığı şahsına münhasır bir yapıya sahiptir. Bu takvime göre yıl isimleri, her on iki yıllık devreden sonra döngüsel olarak devam eder.

12 Hayvanlı Türk Takvimi’ne göre yıl isimleri Sıçgan, Ud, Bars, Tavışgan, Lu, Yılan, Yond, Koy, Biçin, Taguk, İt ve Tonguz şeklindedir. (İsimler farklı kavimlerde farklı şekillerde ifade edilir, yaygın kullanımları bu şekildedir.)

Takvimin Menşei

Takvimin Türklerde, Çinlilerde, Hintlilerde, Tibetlilerde, Mısırlılarda, Babillilerde, Moğollarda kullanıldığını, menşeinin buralar olduğunu iddia eden tezler vardır. Takvimin menşeine dair kesin bir hüküm yoktur; fakat Türklere ait olduğuna dair savlar daha kuvvetlidir. Abel Remusat, Edouard Chavannes, Fatin Gökmen ve Osman Turan gibi önemli isimler takvimin Türklere ait olduğunu söyler.

Öncelikle takvim, Türklerin zaman üzerine kullandıkları en temel sistem olmuştur, diğer toplulukların hiçbirinde böyle yoğun bir kullanım söz konusu değildir. Ayrıca Türklerin ve takvimin dört unsur ile olan münasebeti, takvimin menşeini kültürel açıdan Türklere yaklaştırır. Türklerin dikotomik zihniyete sahipliği bilinir, buradan yola çıkarak Oğuzların 24 boy olması meselesine bakılırsa, İç Oğuzlar ve Dış Oğuzlar münasebetiyle, 24 ikiye bölündüğünde 12 sayısına ulaşılır. Ayrıca yaşların (Yaş söylenileceği zaman içinde bulunduğu müçel söylenir; ikinci müçel gibi) ve uzuvların 12’lik döngülerle sayıldığı da bilinmektedir.

12 Hayvanlı Türk Takvimi Kökenleri

Takvim üzerine farklı mitler mevcuttur. Bir efsaneye göre, bir Türk hakanı geçmişte yapılmış bir harp üzerine bilgi ister ve tarih konusunda yanılırlar. Bunun üzerine hakan emir verir, kendilerinden sonra zorluk yaşanmaması için yıllara ad konulmasını söyler ve ava çıkar. Avda vahşi hayvanları bir su kenarına kadar kovalar, ardından hayvanlardan on ikisi suyu geçer ve bu hayvanların isimleri sırasıyla yıllara verilir.

Bir başka varyanta göre, pek çok hayvan yeni seneyi görmek için toplanır. Aralarında günü ilk kimin göreceği üzerine iddiaya tutuşurlar, bunun üzerine sıçan devenin tepesine çıkar. Yılı ilk gören sıçan olur ve devre onun ismiyle başlar, deve ise boyuna güvendiği için ahmaklık eder ve devreye girmekten mahrum kalır. Bu anlatının devenin ihmalkârlık ettiği ve sıçanın hile yaptığı versiyonları da vardır.

12 Hayvanlı Türk Takvimi Özellikleri

Türklerde yılbaşı baharın başlangıcı kabul edilir, aynı zamanda Türklerin Ergenekon’dan çıkışını da temsil eden bu gün Nevruz’dur. (21-22 Mart) Ayrıca takvime göre yılbaşının şubat ayında olduğu da söylenir. (6 Şubat)

Ergenekon Destanı - 12 Hayvanlı Türk Takvimi

Takvimin temel esasında Güneş vardır ve günler modern takvimlerdeki gibi gece yarısı başlar. Takvime göre bir yıl on iki aydır. (Ayın şekillerine göre belirlenmiştir.) Bir gün ise on iki eşit parçaya ayrılır ve bunlara çağ denir. (Bir Çağ iki saate denk düşer.) Sekiz Keh ise bir Çağ oluşturur. (Bir Keh on beş dakikaya denk düşer.) Türkler her on iki yıllık döngüye müçel (müçe, müşel, möçel) derler. Ardından 60 yıllık döngülerle devam eder.

Kırgızlarda takvim işleri ile uğraşan kişilere Sanakçı (sayıcı), İsepçi (hesapçı) denilir. Bunlar gök hareketlerine ve olaylarına göre hesaplar yaparlar. Bazı boylarda aynı hayvan yılına sahip kişilerin evliliğinin yasak olduğu, kişilerin mensup oldukları yılın hayvanını öldürmesinin yasak olduğu bilinmektedir.

12 Hayvanlı Türk Takvimi’ne Göre Hesaplama

Bulunulan yılın hangi hayvana tekabül ettiğini bulmak için farklı hesaplama yöntemleri vardır. Marifetnâme eserinde, önce bulunulan yılın (Hicri) Rumîsinin alınması, sonra o yıldan üç çıkarılması ve on ikiye bölünmesi söylenir. Ardından, kalan kadar sıçandan başlayıp yıllar sırayla sayılır, hangi hayvana denk düşülürse sonuç odur. Biruni’ye göre ise herhangi bir yıl alınıp üzerine dokuz eklenir. Sonra sayı on ikiye bölünür ve kalan sıçandan başlayarak dağıtılır, denk düşülen hayvan sonuçtur. Ayrıca miladi takvime göre, miladın birinci yılı devrenin tavuk yılıdır. Yani sıçan yılı, miladın dördüncü senesidir. Dolayısıyla buradan, M=12n+4 formülü elde edilir. N devre adedi bulunur ve kalan sıçandan başlanıp dağıtılır, denk düşülen hayvan sonuçtur.

Takvim ve Yıllar

Takvimde yıllara ismini veren hayvanların her birinin, devrettikleri sene üzerinde etkisinin olduğuna inanılır. Türkler yıllarla ilgili fal açmışlar ve geleceğe yönelik tahminlerde bulunmaya çalışmışlardır. Yıllar boyu halk gözlemleri, yaşanılan olaylar, kültürel gelişmeler gibi olgular ekseninde geleceğe dair değerlendirmeler yapılmıştır.

12 Hayvanlı Türk Takvimi

Yıllara dair özellikler özetlenecek olursa:

- Reklam -

Sıçgan (sıçan, fare): Kışlar çok zorlu geçer, yıl ortaları yağışlı olur; seneye kargaşa ve karışıklık hâkimdir. Bu yılda doğan çocuklar; acımasız, bilgin, yalancı olabilir.

Ud (sığır, boğa): Kışlar uzun ve soğuk geçer; sene boyu fitne ve savaşlar çoğalır. Bu yılda doğan çocuklar; ileri görüşlü, kederli, cahil olabilir.

Bars (pars): Düşmanlıklar ve kavgalar artar; yemişler az olur, denizcilerin gemileri batar. Bu yılda doğan çocuklar; yiğit, bilgili, akılsız olabilir.

Tavışgan (tavşan): Nimette ve adalette bolluk olur, barış uzun sürer. Bu yılda doğan çocuklar; çalışkan, düşünceli, geveze olabilir.

Lu (ejder, timsah, balık,(?)): Yağmur çok yağar, bolluk olur; savaş ve fitne çok olur. Bu yılda doğan çocuklar; utanmaz, dürüst, kötü huylu olabilir.

Yılan: Kuraklık ve kıtlık olur. Bu yılda doğan çocuklar; hileci, sakin, kinci olabilir.

Yond (at): Fitne, fesad artar; zorlu bir sene olur. Bu yılda doğan çocuklar; akıllı, mert, kötücül olabilir.

Koy (koyun): Yağmur çok yağar, bolluk bereketlik olur; insanlar hayır işler, barış olur. Bu yılda doğan çocuklar; cömert, vefasız, ahmak olabilir.

Biçin (maymun): Hayırsız ve zulümlü bir senedir; zorluklar artar, afetler olur. Bu yılda doğan çocuklar; iyi huylu, yalancı, faydasız olabilir.

Taguk (tavuk): Ürünler bol olur; hamile kadınlara afet gelir. Bu yılda doğan çocuklar; metin, cömert, tedbirli olabilir.

İt (köpek): Ölümler çoğalır, kargaşalıklar olur. Bu yılda doğan çocuklar; münasebetsiz, kavgacı, vefalı olabilir.

Tonguz (domuz): Hastalıklar, hırsızlıklar çoğalır. Bu yılda doğan çocuklar; cahil, ahlaklı, kahraman olabilir.

12 Hayvanlı Türk Takvimi ile ilgili olarak bir hayli tarihi vesika mevcuttur; gerek yerli gerekse yabancı akademisyenler tarafından yapılmış araştırmalar da vardır. Kültürümüzdeki önemli olgulardan biri olan bu konuyu -kaynak konusunda herhangi bir sıkıntı yaşamaksızın- okuyup öğrenmek; edebiyat ve sanat dünyaları içerisinde yer bulmasını sağlamak bizler için bir ödevdir.

Kaynakça

Osman Turan, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2004.
Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügat-it Türk Tercümesi I. Cilt, çev. Besim Atalay,  Ankara: TDK Yayınları, 1992.
Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi I. Cilt, Ankara: TTK Yayınları, 2010.
Tuncer Baykara, Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Ankara: AKMB Yayınları, 2001.
Neşet Çağatay, Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü Ve Takvim, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt:22, sayı:1, 1978.


* Türk Mitolojisi ve İnançlarına Dair Çözebileceğiniz En Detaylı Test

Siz de konuya dair bilgilerinizi Kayıp Rıhtım Forum’da bizimle paylaşabilirsiniz.

Oğuzcan Acar

Siyaset Bilimciyim. Fantastik ve gotik edebiyata ilgiliyim. Çeşitli dergi ve internet sitelerinde öykü ve şiirlerim yayınlandı. Tamu Kapısı Anıları isimli bir kitabım mevcut. Mitolojilerin insan hayallerinin yegâne besin kaynağı olduğunu düşünüyorum. Yaptığım işlerden genelde memnun kalmam fakat yine de yapmaya devam ederim.

4 Yorum BULUNUYOR


  1. Avatar for MelihAntepli MelihAntepli dedi ki:

    Ne hayvanlar var karizmatik. Çıka çıka koyun çıktım iyi mi? :laughing:

  2. Avatar for Gok_Smr Gok_Smr dedi ki:

    M=12n+4 formülüne göre sıçan yılındayız.

    Sıçgan (sıçan, fare): Kışlar çok zorlu geçer, yıl ortaları yağışlı olur; seneye kargaşa ve karışıklık hâkimdir.

    Hymm. Peki.

  3. Avatar for lonewolf lonewolf dedi ki:

    Ellerinize sağlık. Çinliler hala Çin takvimini kullanıyorlar. Kültürü sürdürmek adına. Kullanımı resmi değil ama kültürlerinin önemli bir parçası olan takvimlerine göre yeni yılı kutluyorlar. Kültürün yeniliklere ayak uydurarak, yeniliklerin önüne geçmeyecek şekilde sürdürülmesini kendi adıma severim. Bu yazı çok güzel olmuş. En azından bilgi sahibi olmak isteyenler için güzel bir anlatım. Kim yazdıysa ellerine sağlık.

  4. Avatar for Tnuviel37 Tnuviel37 dedi ki:

    Taguk (tavuk): Ürünler bol olur; hamile kadınlara afet gelir. Bu yılda doğan çocuklar; metin, cömert, tedbirli olabilir.

    Gerçekten ben doğmadan önce evimiz sele gitmişti. :open_mouth:

Henüz yorum yok. Forum'a gelip sohbete katıl.

Stephen King - Talisman 3 Roman

Stephen King Yıllar Sonra Yeni Bir “Talisman” Romanı ile Jack Sawyer’ın Maceralarıne Geri Dönmeyi Düşünüyor

The Continental Fragmanı - Yeni John Wick Dizisi

Mel Gibson’lı “John Wick” Dizisi “The Continental”dan Yeni Fragman