Konuk Yazar
Merve Köken, son keşfi Bir Hatıra-i Pejmürde kitabının Latin harflerine aktarılış sürecini Kayıp Rıhtım okurlarına anlatıyor. Salime Servet Seyfi’nin 1900 yılında tefrika edilen eseri Bir Perişanın Hatıraları, günlük-roman türünün edebiyatımızdaki erken örneklerinden.
Uzun süredir Türk edebiyatı ile iç içeyim. Bu alan üzerine eğitim aldım, bu alanda çalışıyorum. Tespit ettiğim bir şey var ki o da edebiyat tarihimizin yeniden gözden geçirilmesi gerekliliği. Bu yüzden Karakarga Yayınları ile birlikte çalıştığımız Kayıp Kitaplar Kütüphanesi’nde bu amaca yönelik işler yapıyoruz. Günümüze değin göz ardı edilmiş eserleri ve yazarları okurla buluşturmak benim için oldukça heyecan verici.
Bir eser üzerinde çalışmaya karar vermek, onun peşine düşmek, Latin alfabesine aktarmak ve günümüz okuyucusu için uygun bir dille yoğurmak… Bu beni çok mutlu eden bir serüven. Üzerinden çok uzun süreler geçmiş bir eseri okuyucuyla buluşturmanın hissi ve heyecanını daha önceki yazılarımda da uzun uzadıya anlatmıştım. Bu heyecanı sürekli kılmak adına kayıp kitapları hız kesmeden okuyucuyla buluşturma gayesindeyim. Şimdiki mutluluk kaynağım ise Salime Servet Seyfi’nin 1900 senesinde Malumat gazetesinin Hanımlara Mahsus Malumat ekinde tefrika edilen ve 1911 senesinde basılmış olan Bir Hatıra-i Pejmürde (Bir Perişanın Hatıraları) isimli eseri. Kadın edebiyatçı tabiri her ne kadar rahatsız edici bir ifade olsa da, çünkü sanatçılar edebi eğilimlerine göre kategorize edilmelidir, ben hem cinsimin kaleme aldığı bir eseri okurla buluşturduğum için iyi hissettiğimi belirtmeden geçemeyeceğim. Peki bu süreç nasıl gelişti?
Bir Hatıra-i Pejmürde Kitabının Keşif Süreci
Edebiyat dünyamız bundan birkaç ay önce #MeToo Hareketi ile resmen sarsıldı. Yerlere göklere sığdırılamayanların içyüzünün ortaya döküldüğü bu tartışmalara şaşırdığımı söyleyemem. Maalesef bir kadın olarak bu gibi durumları gerek kendimden gerekse çevremden biliyorum. Sadece bu da değil iş dünyasında, sanat dünyasında, hayatın pek çok alanında potansiyeli göz ardı edilen domine edilen pek çok kadın tanıyorum. Bütün bunları dillendirmek ve tekrar tekrar üzülmek yerine kayıp bir kadın yazarı keşfetmeyi ve ortaya çıkan eseri de bütün kadın sanat emekçilerine ithaf etmek istedim. Bu sayede bir nebze de olsa rahatlayacaktım.
Günümüzde dahi hemcinslerim türlü zorluklarla hayatta kalmaya çalışırken bundan bir asır öncesini tahmin bile edemiyordum. Önce o dönemdeki kadın hareketleri hakkında detaylı bilgiler topladım ardından ise sanatçı arayışına giriştim. Roman, hikâye gibi Batılı edebi türlerin ilk ürünlerinin verildiği XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kadın sanatçıların izini sürmeye başladım.
Kayıp Kitaplar Kütüphanesi’nin altıncı eseri olan Bir Hatıra-i Pejmürde böyle bir anlayışın ürünü olarak ortaya çıktı. Ancak üzerinde çalışılmamış, telifi düşen kadın yazar bulabilmek gerçekten de iğneyle kuyu kazmak gibi bir şeydi benim için. Çünkü kapalı toplum yapısındaki Osmanlı Devleti’nde kadınların düzenli eğitim alabilmesi, edebiyatla ilgilenseler dahi eserlerini yayımlatabilmeleri oldukça zordu. Bu işi yapanların bir kısmı ise takma isimle eserlerini yayımlatmayı başarmışlardı. Günümüzde pek çok başarılı kadın edebiyatçımız olsa da o dönem için kadınların önündeki engellerin boyutu neredeyse aşılmaz durumdaydı. Bunun dışında eğitim alma şansına sahip, edebiyata meyilli ve eser bastırmış çoğu sanatçı ya çalışılmıştı ya da cumhuriyet sonrası eser vermeye başlamıştı. Dolayısıyla Latin alfabesine aktarım mevzuu riske giriyordu. Bu sebeple tam üç hafta çeşitli kütüphanelerin online kataloglarını taradım. Sonrasında ise mucizevi bir şekilde Salime Servet Seyfi’nin ismiyle karşılaştım. Esere ulaşmam sürecim ve online kütüphaneleri kullanmakta yaşadığım zorlukla sürekli olarak internette Salime Servet Seyfi’nin ismini arıyor, üzerinde çalışılmadığını gördükçe mutluluk ve heyecanım katlanıyordu. Sonrasında bir arkadaşım vesilesiyle hazineme ulaştım ve onu Latin alfabesine aktarmaya başladım.
Bir Hatıra-i Pejmürde Kitabı İşlediği Temalarla Dikkat Çekiyor
Aktarım sürecinde Gülbin isimli baş kişinin yaşadıklarına bir yandan üzülüyor, o dönemlerde kadın olmanın ne denli zor bir yük olduğunu idrak etmeye çalışıyordum. Salime Servet Seyfi bir kadın karakter aracılığıyla kölelik, erken yaşta evlilik gibi sosyal sorunlara değinirken bir yandan da günlük roman tekniğini kullanmasıyla hayranlığımı kazanmıştı. Karakterlerin ruh hallerini okuyucuya aracısız bir biçimde sunan bu tekniğin bizim edebiyatımızda 1900 senesinde kullanılması ve bunu hemcinsim olan bir yazarın yapması içten içe haddim olmayarak gurur duymamı sağladı.
Eserde ayrıca mektup türünden de faydalanması sanatçının edebi türler arasında gezinerek yazma serüvenini daha etkili hale getirmiş olduğunun en net göstergelerinden biriydi. Salime Servet Seyfi bu eseri yazarken bütün bunları bilinçli mi yaptı bilinmez ama bu tekniklerin edebiyatımızda oldukça erken bir dönemde kullanılmış olmasının edebi derinliğimiz açısından büyük bir önem taşıdığını söyleyebilirim. Gülbin’in macerasına şahit olmak içimi burksa da Salime Servet Seyfi’nin edebiyat severlerle benim aracılığımla buluşması bu burukluğa farklı bir tat kattı. Aynı tadı okuyucuların da almasını umut ediyor keyifli okumalar diliyorum.
Merve Köken
Bir Perişanın Hatıraları hakkındaki yorumlarınızı bizimle Kayıp Rıhtım Forum üzerinden paylaşabilirsiniz. Sitemizde yer alan diğer çevirmen maceralarını buradan okuyabilirsiniz.
Haha kadın sahaf geziyo bişey bulup kitap yapıyor. On numara taktik. Kitap çıkarıp piyasa yapmanın yeni yollarını öğreniyoruz. Pardon Türkçemize eser kazandırmanın ve ilklerimizi keşfetmenin demem gerekirdi. Herşey okur için sonuçta.