Tim James’ten Bilim Meraklılarına İki Yeni Kitap: Elementsel ve Parçacıksal

Yirminci yüzyılın başında bilimin mümkün olan en uç noktaya ulaştığı ve doğa yasalarınınneredeyse tümünün keşfedildiği düşünülüyordu. Sonra uyuyan devi uyandırdık: Kuantummekaniğini keşfettik. Bu âlemde nesneler aynı anda iki yerde olabiliyor, sebep-sonuç ilişkisitersine işleyebiliyor —hatta zaman yolculuğu bile mümkün! Peki, insanlığın hangi temelçabası kuantum mekaniğinin doğuşunu mümkün kıldı?Higgs bozonu, fotonlar, antimadde, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı… Kuantum mekaniği hemhepimizin bir şekilde aşina olduğu hem de gizemini hâlâ koruyan, evrenin en merakuyandıran konularından biri. İlk kitabı Elementsel’de periyodik tablodan yola çıkarak evrenleilgili neredeyse bütün sorularımızı cevaplayan Tim James, Parçacıksal’da kuantummekaniğini ilk varsayımlar ve deneylerden en güncel gelişmelere kadar kendine özgü, mizahiüslubuyla anlatıyor ve Higgs bozonunun neden bu hikâyenin sonu olmadığını açıklıyor.

“Parçacıksal kuantum fiziğine yeni başlayanlar için oldukça eğlenceli bir rehber.” – TheTelegraph

“Eğlenceli ve anlaşılır bir kuantum mekaniği rehberi. Fizik üzerine ilk defa okuma yapanlarbile kitabı bitirdiklerinde evrenin en esrarengiz konusuyla ilgili tahmin ettiklerinden çok dahafazla şey öğrenmiş olacaklar.” – Kirkus Reviews

“Mizahi ama derin… Parçacıksal her türden okura hitap ediyor.” – Profesör CharlesAntoine, Sorbonne Üniversitesi

Parçacıksal: Bunları Biliyor muydunuz?

• 2018’de Michael Vanner’ın aynı anda hem çalınan hem de çalınmayan, hem titreşen hem de hareketsiz kalan bir kuantum davulu yaptığını biliyor muydunuz?
• Mart 2017’de bir grup bilim insanının Tibet’teki laboratuvarlarından Micius uydusuna bir kuantum ışınlanma gerçekleştirdiğini biliyor muydunuz?
• Işığın doğasına dair ilk teorinin M.Ö. beşinci yüzyıl dolaylarında Empedokles tarafından geliştirildiğini biliyor muydunuz? Empedokles’in teorisine göre gözümüzün içinde etrafa ışınlar saçan büyülü bir ateş taşı bulunuyordu.
• İngiliz fizikçi J.J. Thomson’ın 1908’de elektronların parçacık olduğunu ispat ederek, oğlu George Thomson’ın ise 1937’de elektronların aslında parçacık olmadığını ispat ederek Nobel kazandığını biliyor muydunuz?
• Resmî kayıtlar 1916’yı gösterse de Einstein’ın yer çekimini açıklayan genel görelilik teorisini aslında 1912 yılında keşfettiğini, ancak yanlış olduğunu düşündüğü için bir kenara bıraktığını biliyor muydunuz?
• Sadece bir çay kaşığı miktarında antimaddeyle bir roketi Alfa Centauri yıldız sistemine kadar gönderebileceğinizi biliyor muydunuz?
• Kuantum alan teorisi problemlerinin inanılmaz zor olduğunu, ABD’de bulunan Clay Matematik Enstitüsü’nün bu problemlerden birini çözen kişiye bir milyon dolar vaat ettiğini biliyor muydunuz?

Cep telefonlarımızı titreştiren element hangisidir? Peki ya fotoğraf çekmemizi sağlayan element? Hidrojeni hayal edilebilecek en temiz yakıt yapan nedir? Periyodik tablo bugünkü haline nasıl geldi? Bir gün gezegenimizi terk etmek zorunda kalsak bizi hangi element kurtarır?

Elementler insanın dünyayla ilgili anlam arayışında her zaman önemli bir yer tuttu. Büyük Patlama’dan bugüne; yediğimiz yemekten soluduğumuz havaya, çakmağımızdan çıkan kıvılcımdan musluğumuzdan akan suya, X-Men’den Demir Adam’a kadar her şeyin özünde elementler var. Tim James, Daily Mail tarafından Yılın En İyi Kitapları arasında gösterilen Elementsel’de, periyodik tabloyu mizahi anlatımıyla ders kitabı sıkıcılığından kurtarıyor ve evrenle ilgili neredeyse bütün sorularımızı cevaplıyor. Bizi hem bildiğimiz elementlerin farkında olmadığımız özellikleri ve kullanımlarıyla hem de periyodik tablonun en köşede kalmış elementleriyle tanıştırıyor.

“Bir kimya öğretmeni olan Tim James okurun dikkatini nasıl çekeceğini iyi biliyor… Elementsel hem eğlendiriyor hem öğretiyor. Eğlenceli çizimleri, çılgın mizahı ve verdiği çeşit çeşit bilgiyle Elementsel bizi Mendeleyev’in hayalini kurduğu her şeyin ötesinde bir âleme götürüyor.” – The Wall Street Journal

“Öğrenciler ve bilimsel metinlere yeni başlayanlar için ideal. Yıldızların bileşiminden insanlar için en yararlı elementlere, James her okura uygun, kısa, etkileyici ve neşeli bölümler sunuyor.” – Publishers Weekly

“Bilimin sıkıcı ve yavan olması gerektiğini kim söyledi? Tim James olmadığı kesin. İster kuvvetli asitleri ya da bir anda yanmaya başlayan insanları, ister bütün elementlerin karışımının nasıl bir sonuç doğuracağını anlatsın, bu kitap periyodik tabloya hayat veriyor.” – The New York Post

Elementsel: Bunları Biliyor muydunuz?

• Keşfedilen ilk soy gaz neon olduğundan, dükkânların vitrinlerinde gördüğünüz, göz kamaştırıcı ışıklar saçan gaz tüplerinin ‘neon lamba’ olarak adlandırıldığını biliyor muydunuz?
• Cep telefonlarımızın titreşim özelliğini sağlayan şeyin elektriklendiğinde titreşen tantal elementi olduğunu biliyor muydunuz?
• Çakmaklarımızın çalışmasını sağlayan şeyin kıvılcım saçan seryum elementi olduğunu biliyor muydunuz?
• Gümüşün bize her şeyi olduğu gibi fotoğraflama imkânı verdiğini biliyor muydunuz? Fransız mucit Joseph ‘Nicéphore’ Niépce gümüş bileşenlerini bir kâğıdın üzerine koyup bir iğne deliği kamerayı görsellere odaklandığında yansıtılan şeylerin siyah-beyaz bir kopyasının oluştuğunu keşfetti. 1829’da, sekiz saatlik pozlama süresinin ardından, tarihteki ilk düzgün fotoğraf olan Le Gras’taki Pencereden Görünüm’ü çekti.
• Dünyadaki tüm altın yataklarını toplasanız elinize yaklaşık 170.000 ton altın geçeceğini, bu kadar altınla üç olimpik yüzme havuzunu anca doldurabileceğinizi biliyor muydunuz?
• Duman dedektörlerini çalıştıran şeyin amerikyum elementi olduğunu biliyor muydunuz? Amerikyum sürekli alfa parçacığı yayar; dolayısıyla bu elementi açık bir devreye yerleştirdiğinizde, etrafta uçuşan yüklü parçacıklar alıcıdaki boşluğu doldurur ve devreyi kabloya gerek kalmadan tamamlar. Bu boşluğa is veya toz taneciği geldiğinde, alfa akım tıkanır ve alarm devreye girer.
• Kan akışını izlemek üzere vücuda enjekte edilen tıbbi görüntüleme maddelerinin yüzde seksenini teknesyum elementinin oluşturduğunu biliyor muydunuz?
• Gümüşün bakırdan daha iletken olduğunu biliyor muydunuz? Gümüşü elektronikte kullanmamamızın tek nedeni bakırın daha ucuz olması.
• Bugün kullandığımız sıcaklık ölçeğinin 1742’de Anders Celsius tarafından icat edildiğini ve orijinal ölçekte donma noktasının 100^oC, kaynama noktasının ise 0^oC olduğunu biliyor muydunuz?
• Dünyada en bol bulunan elementler oksijen, silikon, alüminyum ve demirken, yıldızların neredeyse tamamen hidrojen ve helyumdan oluştuğunu biliyor muydunuz?
• Altının işlenmesi en kolay metal olduğunu biliyor muydunuz? O kadar yumuşaktır ki, 28 gram altını esneterek Everest’in yüksekliğini tam dokuz kez aşacak uzunlukta bir tel üretmek mümkündür.

248 sayfadan oluşan Elementsel kitabının çevirisi Eylül İdemen Doğramacı’ya, 264 sayfadan oluşan Parçacıksal’ın çevirisi ise Yasin Konyalı’ya ait.

Elementlere ve kuantum fiziğine bu tür yaklaşımlar ilginizi çekiyor mu? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilirsiniz.