Elif Şeyda Doğan
Kanadalı iletişim kuramcısı Marshall McLuhan 1911-1980 yılları arasında yaşadı. McLuhan, iletişim kuramları alanına önemli eserlerle katkılarda bulundu. Nam-ı diğer Medya Gurusu’nun eseri Gutenberg Galaksisi de bunlardan birisi. İlk basım yılı 1962 olan kitap Türkçeye 2001 yılında çevrildi.
Gutenberg Galaksisi: Tipografik İnsanın İzlediği Yeni Yol
McLuhan tipografik insanın oluşumunu matbaanın Gutenberg’in kullandığı teknolojiyle Batı dünyasında oluşmaya başladığı tarihten günümüze tek ele alarak anlatıyor.
Basın devrimiyle insanın, toplumun ve devletin kültürel, sosyal, politik ve ekonomik bakışı da değişti. Yeni bir insan modeli olarak tipografik insanın oluştuğunu ortaya koyan McLuhan, “Gutenberg Galaksisi“nde kullandığı “küresel köy” kavramıyla ilk medya gurusu olma sıfatını da kazanıyor.
Basın kültürüyle birlikte sekülerizm, okur-yazarlığın burjuvadan halka inmesi, kilisenin itibar kaybetmesi gibi toplumu derinden etkileyen değişimler yaşandı. McLuhan’ın basın devrimi ve peşinden gelen elektronik devrimle birlikte başlayan ve bitmeyen geçiş süreci olarak tanımladığı dönem birey için bir yalnızlaşma dönemini de beraberinde getiriyor.
“Yeni elektronik karşılıklı bağımlılık, dünyayı küresel bir köy imgesinde yeniden yaratır.”
McLuhan ortaya koyduğu yeni bir kuram olan “küresel köy”den (Global Village) ilk defa söz ettiği bu başlık altında elektronik devrimlerin dünyayı soyut ağlar aracılığıyla küçülttüğünden söz ediyor. Ona göre dünya, büyük bir İskenderiye Kütüphanesi’ne doğru evrilmek yerine, çocuklar için bilimkurgu ürünlerinde olduğu gibi, bir bilgisayara, elektronik bir beyne dönüşüyor. İnsanlar arasında kilometrelerle tanımlanan mesafeler artık saniyelik mesafelere indirgeniyor.
İnsanların Küresel Köy’e göç eden insanın bireyselliştiği, toplumun dışında bir hayat sürdüğü gerçeği de yeni kazandığı edinimlerle çelişiyor. Gelişen ve değişen kitle iletişim araçlarının ortadan kaldırdığı zaman ve mekân kavramlarının ardından ses ve görüntünün eşzamanlı kullanıldığı araçlarla mesafeleri yok edebiliyoruz.
McLuhan, telgrafın icadıyla birlikte adım atılan elektronik haberleşmenin günümüzde vardığı boyutla insan duyularında değişiklik yaşanmış ve yeni teknolojilerle dokunma ve duyma duyuları ön plana çıkartıyor.
“Teknolojik ortamlar, insanları içinde barındıran edilgen şeyler değil, gerek insanları gerek başka teknolojileri yeniden biçimlendiren etkin süreçlerdir.” diyen McLuhan, edilgen olanın araç değil insan olduğunu vurguluyor.
Shakespeare’in King Lear’ı Roller Dünyasından Meslekler Dünyasına Geçen İnsanların Ayrıntılı Vaka İncelemesi
McLuhan, Shakespeare’in gelecek hakkında konuşmadığını söylüyor. Özellikle King Lear oyununun üzerinde durarak karakterlerin kendilerini roller dünyasından yepyeni bir meslekler dünyasına aktaran insanların ayrıntılı bir vaka incelemesi olduğunu vurguluyor.
Oyunda kişilerin, ilişkilerin ve işlevlerin türdeş bir bölümlenmesi düşüncesi on altıncı yüzyılda ancak duyu ve aklın tüm bağlarının çözülmesi olarak görünüyordu. King Lear bu açıdan bakıldığında, Ortaçağ zaman ve uzayından Rönesans zaman ve uzayına, dünyanın kapsayıcı duyumundan dışlayıcı duyumuna doğru bir değişimden geçmenin nasıl bir duygu olabileceğinin eksiksiz bir gösterini sunuyor.
Bir Elizabeth dönemi sanatçısı olan Shakespeare de Ortaçağ toplu yaşantısı ile modern bireycilik arasında asılı kalıyor. McLuhan’a göre bizler ise elektrik teknolojisiyle karşılıklı bağımlılığı zorunlu hale getiren bir bireyciliği sunuyoruz.
“Matbaa başlangıçta Shakespeare dışında herkes tarafından, hatalı olarak, bir ölümsüzlük makinesi kabul edildi.”
McLuhan, matbaanın bireye getirdiği amaçlar ve edinimler arasında ebedileşmeye de büyük bir alan tanıyor. Özellikle geçiş çağlarında görülen önemli ve bilinmeyen yazarların tipografiyle birlikte, elyazması döneminde sahip oldukları bilinen fiili varoluşlardan yepyeni ve çok daha güçlü bir yaşama döndürüldüğünü söylüyor.
“Shakespeare’in soneleri 1609’da, “İyi niyetli serüvencinin yola düzülmesini isteyen ezeli ve ebedi ozanımız tarafından vaat edilen büyün saadet ve ebediyetin… tek esin kaynağına” ithaf edilmişti. Ezeli ve ebedi ozan matbaada sonsuzcasına yaşar, başka bir deyişle, ’tek esin kaynağına’ basılı sözün ebediyetini vaat eder.”
Matbaayla birlikte anadilde basılan ve okunan kitaplarla birlikte yazarların ve eserlerin ebedileşme konusunda o çağda kabul gören fikirler yaygınlaşmaktaydı. Shakespeare’in en popüler sonelerinde ebedileşme üzerinde sıkça durulmuştur.
LV. Sone şöyle başlar:
“Ne yaldızlı hükümdar anıtları, ne mermer
Ömür süremez benim güçlü şiirim kadar”
Geçiş süreci döneminin kimi aydınlarının ise anadilde ebedileşme konusunda bazı kuşkuları vardı. Bu kuşkulardan bazıları Spenser’ın sonesinde kendini gösterir. (Amoretti, LXXV):
“Günün birine, onun adını kumsala yazdım,
Ama dalgalar gelip sildi yazıyı;
Bir kez daha yazdım adını,
Ama dalga geldi ve avı yaptı çabalarımı.
Beyhude adamdır, dedi deniz, boşuna uğraşan
Ölümlü bir şeyi böyle ölümsüzleştirmeye çalışan”
McLuhan “Gutenberg Galaksisi“nde insanın okur-yazarlık edinimi kazandıktan sonra bireysel, yalnız okumaya ve öğrenimin aktarılması sürecinin de bireysel çerçevede gerçekleştiğine değinerek yabancılaşma ve toplum dışı kalma durumları “Yeniden Biçimlenen Galaksi ya da Bireyci Bir Toplumda Kitle İnsanının Acınası Durumu” başlığıyla özetleniyor.
Araçlar kitlesel olarak tüketici insan bolluğu yaratmaktadır. McLuhan tüketici insan oluşumu için, “Aynı zamanda çok daha güvenceli ve bilinçli bir biçimde denetlenen temelde en üst sanatsal üretim düzeylerini de oluşturduğu gerçeğini saptamak son derece kolaydır,” diyor.
Matbaayla başlayan yeni teknolojilerle bireyin saydam olmayan sınırları saydamlaşmaya başlamıştır. Dış çizgileri kaybolan bir evreni denetlemek ve yönetmek daha kolaydır.
“Gutenberg Galaksisi“nde tipografi teknolojisinin yarattığı yeni insandan elektronik iletişim araçlarının yaratmakta olduğu yeni insana kadar geçiş süreçlerini McLuhan’ın gözünden izliyoruz.
Kitap 413 sayfadan oluşuyor. Gül Çağalı Güven çevirisiyle 4. baskısını Yapı Kredi Yayınları’ndan edindiğim kitabın editörü ise Selahattin Özpalabıyıklar.
McLuhan’ın iletişim kuramları alanındaki diğer kitapları şöyle:
1951 The Mechanical Bride: The Folklore of Industrial Man (Mekanik Gelin: Endüstri İnsanının Kültürü)
1964 Understanding Media (Medyayı Anlamak)
1967 Medium is the Massage: an Inventory of Effects (Araç Mesajdır: Etkilerin Bir Keşfi)
1970 From Cliche to Archetype (Sıradanlıktan İlk Örneğe),
1970 Culture is our Business (Kültür Bizim İşimiz)
1972 Take Today: Executive as Dropout (Bugünü Al: Bırakan Olarak Yetkili)
1977 City as Classroom (Sınıf olarak şehir)
1988 The Laws of Media (Medyanın kanunları)
Yeni medya, yeni insan ve bu galaksi hakkındaki düşüncelerinizi ve görüşlerinizi Kayıp Rıhtım Forum’da bizlerle paylaşmayı unutmayın!
Henüz yorum yok. Forum'a gelip sohbete katıl.