Sanat Felsefesi ve İmgeler Üzerine 7 Kitap Önerisi

Resim, fotoğraf, şiir ve tiyatro gibi sanat türlerinin felsefi boyutuna bakıldığı kitap önerileri ile karşınızdayız

Kitap tavsiyelerine başlamadan önce halihazırda bu alanla ilgilenenlerden çok, merakı olan insanlara ufak bir açıklama yapmak istiyorum. Böylelikle yeni başlayanlar ya da sadece bu yazıya denk gelenler için de bir rehber niteliğinde olmasını umuyorum.

Sanat, geçmişten günümüze adının sanat olarak anılmadığı zamanlarda dahi farkında olmadan icra edilen ve aslında insanın hayatında her zaman bulunan bir ifade yöntemidir. Bu yöntem kendi içerisinde birçok dala ayrılsa da ana amaç bu bağlamda hep aynı kalmış, yalnızca zaman içerisinde kendine yeni ortaya çıkış yolları bulmuştur. Bunun yanında neye sanat denileceği, beğeni yargısını neyin oluşturduğunu veya insanların neden böyle bir şey ürettiklerini sorgulamak sanat felsefesinin alanıdır. Sanat eserleri bulunduğu döneme, kültürel değerlere ve benzeri şeylere göre farklılık gösterir. Dolayısıyla sanat, bireyi topluma, toplumu bireye anlatır. Bu ikilemi sağlayan şeyin ana merkezine ulaşmaya çabalamak ise sanat felsefesini doğurmuş ve böylelikle sanatın kendisinin de ilerlemesini sağlamıştır.

Peki neye sanat deriz veya neye demeyiz? Diğer nesnelerden, ses çıkarmalardan veya görüntülerden farklı olarak sanatı sanat yapan nedir? Her şeyden önce sanatın imge üreten bir insana ihtiyacı vardır. Müzikte duyan, filmde izleyen, resimde gören ve aynı zamanda bir anlam oluşturan bu kişi sanatı hem devam ettiren hem de oluşturandır.

Kitap önerilerine başlamadan önce bu eserlerin okunmasının o kadar da kolay olmadığını söylemeliyim fakat kesinlikle bu zorluğa değecek kitaplar. Önerilerin sıralamasını yaparken de nispeten daha kolaydan başlayarak zora doğru giden bir sıralama yaptım. Neredeyse her kitapçıda da bulabileceğiniz ulaşılması kolay kaynaklar olduğunu da belirtelim. O halde artık kitaplara geçebiliriz.

İşte Sanat Felsefesi ve İmgeler Üzerine 7 Kitap Önerisi

Görme Biçimleri  – John Berger

“Görme, konuşmadan önce gelmiştir.” John Berger’ın kitabının daha ilk satırı bu şekilde başlıyor. Peki görmek nedir? Doğduğumuzdan itibaren çevremizdeki şeylere anlamlar yüklüyoruz. Bu anlam yükleme sanat felsefesinden bağımsız hayatımızın her alanında karşımıza çıkıyor. Seçtiğiniz kıyafetler, yediğiniz yemekler veya telefonlarınızın duvar kağıtlarını düşünün. Bütün bunlar sizi bakılandan öte görünür ve anlaşılır yapan elementleri oluşturuyor.

John Berger, Görme Biçimleri kitabında işte tam da bu görünürlükten bahsediyor. Tarih öncesi insanların duvarlara bıraktıkları el izleri veya günümüzde yapılan muazzam büyüklükteki tabloların hepsi insanın görünür olma isteğinden geliyor. John Berger bu nedenle Görme Biçimleri diye belirtiyor çünkü çok fazlalar ve öyle de olmalı. Sanat felsefesinin uzun soluklu yolculuğunda bu biçimlerin çokluğunun farkına varmanın ve kendi görüşünü oluşturmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Nitekim ki kitabın sonlarında tıpkı bahsettiğim gibi okuyucu kendi görüşüyle yalnız bırakılıyor. Doğru ve yanlışın olmadığı, yalnızca görmenin olduğu bu dünyada sanatın da nasıl evrildiğine şahit oluyorsunuz.

Bunların yanında kitabın çevirisinin çok iyi olduğunu söyleyemem, yine de anlaşılmayacak bir dilde değil. Tavsiye ederim.

Sanatta Anlamın Görüntüsü – Richard Leppert

Eser, sanatın imgesiz olamayacağını, kurumsal çerçevelerini ve sanat tarihinde nasıl evrildiğini nispeten daha yalın bir dille çok iyi anlatıyor. Kitap daha çok resim sanatı üzerinde duruyor. Aynı zamanda kategorilere ayırarak hem dönemler hem de akımlar üzerinde durarak görsel hegemonyanın ne türde geliştiğini çok iyi bir şekilde anlatıyor. Bunun yanında kitabın kalın olması ve içinde çokça bilgi bulunması gözünüzü korkutmasın. Bir oturuşta bitirilen kitaplardan ziyade kütüphane gibi istediğiniz her an açıp bilgilenebileceğiniz bir kitap. Aynı zamanda Ayrıntı Yayınları tarafından basılan kitap, baskı olarak oldukça dayanaklı ve kaliteli.  Sanatın icra edilen tarafına bakmak ve entelektüel olarak bilgi edinmek isterseniz almanız gereken kitaplardan bir tanesi olduğunu düşünüyorum.

Göz ve Tin – Maurice Merleau Ponty

Göz ve Tin kitabını Fransızcadan çeviren Ahmet Soysal, Ponty’nin amacını Renaud Barbaras’ın sözleriyle önsözde şöyle belirtiyor: Merleau Ponty’nin çabası, “görüşü, anlama yetisi düşüncesinde eritmeyen, ama görüşün kendisini düşünmeye bırakan, böylece kendini felsefe kılan görüş olan bir görüş felsefesi geliştirmektedir.

Sadece bu cümle dahi Ponty’nin Göz ve Tin kitabındaki bütün bir amacını ortaya seriyor. Görmenin ne demek olduğunu, farklı bakış açılarını ve sanata nasıl yansıdığını gördükten sonra geriye düşünmek kalıyor. Oysaki zaten düşünmemek ve etrafındakilerde kendinden bir parça bulmamak olanaksız çünkü “dünya vücudun kumaşından yapılmıştır” diye belirtiyor yazar.

Göz ve Tin okunması zor ve karmaşık bir kitap. Fakat çeviri anlamında Ahmet Sosyal harika bir iş çıkartmış. Sanat felsefesiyle ilgilenen her insanın hayatında en azından bir tane Merleau Ponty kitabı okuması gerektiğini düşünüyorum.

Poetika – Aristoteles

Sanat felsefesinden bahsediyorsak eğer Aristoteles ve Platon’a değinmeden olmaz. Günümüz sanat felsefesi kuramlarının zeminini ve gelişerek evrilmesini sağlayan önemli düşüncelere imza atmışlardır. Aristoteles’in Poetika’sı bu anlamda sanatın insanın hayatına kattığı işlevsel boyutuna bakıyor. İnsanların sanat ile kendi hayatlarında nasıl orta yolu bulacaklarını ve bir nevi feyz alabileceklerinin açıklamasını yapıyor. Bu yönden sanatın gerekliliklerini ve bir yaratım gücünün insanlara yarar sağlayabileceğini kendi felsefesinden hareketle anlatıyor. Antik Çağ sanat felsefesi hakkında ek bilgi olarak Platon’un bir sanat felsefesi adına özel bir eseri yoktur. Bunun yanında Platon’un elbette ki sanat hakkında düşünceleri vardır. Devlet kitabının ufak bir bölümünde sanattan bahsediyor ve mağara alegorisi ile bağlantılı olarak sanatın bir yanılsama olduğunu belirtiyor. Eğer Antik Çağ sanat anlayışı ile ilgili bir araştırmanız varsa düşünürün genel felsefesinden hareketle sanat hakkındaki düşüncelerini öğrenmeniz gerekiyor. Şimdiden kolay gelsin 🙂

Roland Barthes – Camera Lucida

Aranızda fotoğrafla ilgilenen ve fotoğrafı sanat yapan şeyin ne olduğunu merak eden var mı? Gerçeğiyle bire bir aynı olan şey nasıl oluyor da çok daha ötesini düşündürtebiliyor? İşte tam bu noktada Camera Lucida bize fotoğrafın ham maddesini yani gerçekliğini ortaya seriyor. Fotoğrafın olduğundan daha ötesini gösterdiğini ve düşündürttüğünü açıklıyor. Bunların yanında poz verilen bir fotoğrafın imgesinin de kaybolacağından bahsediyor. Bakmıyormuşum gibi çek diyenler bu noktada kendilerini birazcık haklı sayabilirler. 🙂

Sonuç olarak oldukça derinliği bulunan, sanata ve felsefesine değerli katkılarda bulunan bir eser. Mutlaka okumalısınız.

Görünürün Kesişimi – Jean-Luc Marion

Görünürün ardında, bakan kişi tarafından açığa çıkan bir görünmez vardır. Bu görünmez, bizim karşımızda duran şeyin beynimizde oluşturduğumuz zihinsel temsilleridir. Sanatı sanat yapan kişide uyandırdığı bu temsillerdir. Müzik dinlediğinizde veya bir tabloya baktığınızda aldığınız estetik zevk, zihinsel temsillerin kesişmesiyle oluşur ve bu sanatı doğurur. Görünürün Kesişimi işte tam bu noktada görünürün görünmez ile birleşimini anlatıyor. Eser, imgelerin yeri geldiğinde nasıl görünürü ekarte ettiğini ve onların yerine geçtiklerini de oldukça güzel anlatıyor.

Kitabın sunduğu bilgiler sanat felsefesi için oldukça gerekli. Jean-Luc Marion sanat eserlerinin ve görselliği oluşturan çoğu şeyin hayatımızı nasıl ele geçirdiğini açıklıyor. Bu ele geçirmenin kendisinin bir büyü gibi görünmezken nasıl görünür hale geldiğini etkileyici bir şekilde yansıtıyor. Şiddetle tavsiye ediyorum.

Neden Her Şey Hala Yok Olup Gitmedi? – Jean Baudrillard

Son olarak bütün bu maratonu bitirdikten sonra okunması gereken karamsar mı karamsar bir babayiğite geldik. Jean Baudrillard kişisel olarak favorilerimden ve oldukça haklı bulduğum bir düşünür. Kitap 46 sayfa olmasına rağmen 1000 sayfalık düşündürttüğünü söylemeliyim. Kitap bize imgelerin ve gerçek hayatın birbirinden ayırt edilemez konumda bulunduğunu anlatıyor. Çevremizde gördüğümüz veya yalnızca düşündüğümüz şeyler dahi birer temsil oluşturuyor. O halde nasıl olur da bütün bu gerçeklik hala yok olmadı? Bütün bu gerçeklik ile imgelerin birleşimini gerekçelendirdikten sonra şöyle diyor yazar:

“Başlangıçta söz vardı. Sessizlik ondan sonra ortaya çıktı. Artık ortada son denilebilecek bir şey kalmadı…

Sizler, önerdiğimiz kitaplardan hangilerini okuma fırsatına eriştiniz? Hangileri ilginizi çekti? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum üzerinden bizlerle paylaşabilirsiniz.