Prof. Dr. Mustafa İsmail Dönmez, Beyaz Atlar Zamanı’nın Çeviri Sürecini Anlatıyor

2018 Arap Booker Ödülü, Türkiye Yazarlar Birliği Roman Ödülü ve Filistin Edebiyat Ödülü gibi çeşitli ödüller kazanan İbrahim Nasrallah’ın Beyaz Atlar Zamanı romanı, önceki aylarda Bilgi Yayınevi etiketiyle Türkçe raflarındaki yerini aldı. Eseri Arapça aslından dilimize tercüme eden Prof. Dr. Mustafa İsmail Dönmez, kitabın tercüme yolculuğunu Kayıp Rıhtım okurları için Çevirmenin Çemberi köşesinde anlatıyor.

Prof. Dr. Mustafa İsmail Dönmez’in Kaleminden “Beyaz Atlar Zamanı” ve İbrahim Nasrallah

İbrahim Nasrallah birçok romanı ve şiir kitabı olan çağdaş Arap edebiyatının önemli yazarlarından biri. Beyaz Atlar Zamanı, yazarın Türkçeye çevrilen ikinci eseri. Yazar bir Filistin Trajikomedisi olarak 1985 yılında Beyaz Atlar Zamanı’na başlamış ancak hazırlık sürecinde ondan önce diğer beş romanını yayımlamıştır. Yazarın ifadesine göre bu romanın yayımlanması için hazırlık aşaması 22 sene sürmüştür.

Beyaz Atlar Zamanı’nın Filistin edebiyatı içerisindeki yerinin önemi 1948’de İsrail Devleti’nin kurulduğunun ilan edilişinin ertesi günü ilan edilen Nekbe Günü/Büyük Felaket öncesi yaşananları ele alan ilk roman olmasıdır. Yazar 1954 yılında doğduğu için Nekbe öncesindeki döneme tanıklık etmemiştir. Ancak, o dönemi yaşayan başta Emile Habibi, Jabra İbrahim Jabra, Gassan Kenafani olmak üzere diğer önde gelen Filistinli yazarlar eserlerinde Nekbe öncesini ele almamış daha çok direnişi işlemiştir. Nasrallah kendisinin bir okur olarak bu romana ihtiyacı olduğunu çünkü 1948 öncesinde neler olduğuna dair bir roman aradığında bunu bulamadığını belirtiyor.

“Filistinliler olarak elimizde edebiyattan başka bir şey kalmadı. Sahip olduğumuz her şeyi kaybettik. Edebiyat ruhumuzu yeniden inşa ediyor ama sonra siyasiler gelip her şeyi yerle bir ediyor. Edebiyatla dağın zirvesine tırmanıyoruz sonra siyasiler bizi alaşağı ediyor. Filistin edebiyatı çalışıyor, üretiyor. Toplumu en arı şekilde ortaya koyan imaj bu.” – İbrahim Nasrallah

Romanını, omuzlarına yüklediği büyük sorumluluk için yazdığı en netameli eser olarak tanımlar. 1948’den önce Filistin’de yaşananları anlatan bir romanın olmamasının kendisini rahatsız eden bir unsur olduğunu belirtir. 1985’ten itibaren yaşlılarla görüşmelerinden, belgelerden, kitaplardan, anılardan, gazete ve dergilerden yola çıkarak farklı bir şey ortaya koymak ve var olmayan yeni bir şey sunmak istediğini vurgulayarak Filistin’i çok iyi bilenleri bile şaşırtmak için bu romanı yazdığını ifade eder.

Nasrallah bu romanının esin kaynağının eserinin başında yer verdiği “Allah atı rüzgârdan, insanı topraktan yarattı” Arap atasözü olduğunu belirtiyor. Yazar buna “Evi de insandan…” ifadesini ilave etmiştir.

“Beyaz Atlar Zamanı romanımı zirve olarak görüyordum, başka bir romanımı zirve olarak görenler de vardı. Yazarların eserlerinde farklı zirveler olabiliyor.” – İbrahim Nasrallah

“Beyaz Atlar Zamanı” ya da Filistin’in “İlyada”sı

Bazı eleştirmenlerin yapısı itibarıyla Filistin İlyada’sı olarak nitelendirdiği romandaki olaylar on dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinden başlayıp Nekbe’nin gerçekleştiği 1948 yılına kadar uzanıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun Filistin’deki son döneminden başlayıp İngilizlerin Filistin’i terk edip Filistin’in Yahudilere teslim edilmesinden önce sona eriyor.

Nasrallah Filistin’i simgeleyen, hiç görmediği kendi köyü Hadiye’nin hikâyesini anlattığı bu romanında köylülerin Arap, Türk, İngiliz ve Yahudi otoritelere karşı direnişini, bu toprakların kendilerine ait olduğunu ve kökenlerinin orada olduğunu ispat edişini ortaya koyuyor. Yazar insanın atlarla ilişkisini kurgusal olarak, olayların akışını doğru tarihi sırayla belgesel niteliğinde ele alıyor. Yazarın romanda ortaya koyduğu birçok toplumsal değerin artık eskisi olmayıp değiştiği anlaşılıyor.

“Dışarıda doğan, Filistin’i hiç bilmeyen nesiller var. Unutup yazmadığımız her hikâye düşmanımızın lehine oluyor. Bu yüzden en başından beri Filistin hafızası için çalışıyorum. İnsanlarla görüşüp konuşmak, anlattıklarını kaydetmek lazım. Ayrıca yazarlar genç ya da yaşlı okurlara Filistin’i sevdirecek metinler ortaya koymalı, iyi metinler yazmalı.” – İbrahim Nasrallah

Bölümler ve Gerçekleştirilememiş Hayaller

Yazarın sırasıyla rüzgâr, toprak ve insan olarak üç bölüme ayırdığı romanın çeviri süreci, benim için insana doğru ilerledikçe daha hüzün verici bir almıştı. Bugün Gazze’de iki milyondan fazla insanın yaşadıkları, çocuk, kadın, yaşlı demeden binlercesinin öldürülmesi, komşuluğun, dostluğun, Araplığın, Müslümanlığın, kardeşliğin, insanlığın hiç kimseyi buna karşı harekete geçirememesi devrin siyah atlar zamanı olduğunun bir göstergesi olsa gerek.

Beyaz Atlar Zamanı romanının bir diziye dönüştürülmesi projelendirilmiş ama maalesef gerçekleşememiştir. Bir yapımcının üstlendiği diziyi Suriyeli yönetmenler Hatem Ali ya da Nejdet Anzur’dan birinin çekmesi değerlendirilmiş, Nasrallah da dizinin senaryosunu yazmış ama proje yarım kalmıştır.

Nasrallah özellikle 2008 yılından sonra çoğu Arap medya şirketinin İsrail’e karşı tutumunda köklü bir değişiklik olduğunu ve Filistin yapımlarının pek hoş karşılanmadığını belirtiyor. Önde gelen Arap medya şirketlerinden birinin diziyi ancak romanda olayların geçtiği yerin değiştirilmesi şartıyla başka birinin de çölde geçen bir bedevi hikâyesi olması şartıyla çekebileceğini belirttiğini ifade eder. Nasrallah şu anda Arap kanallarında bir Filistin dizisinin yayınlanmasını imkansız olarak gördüğünü söylüyor.

“Ben zafer kazanmak için savaşmıyorum, hakkım olanı kaybetmemek için savaşıyorum.”
Beyaz Atlar Zamanı

Beyaz Atlar Zamanı’nın Çeviri Süreci

Bu eseri çevirmem, Kalem Ajans aracılığıyla Bilgi Yayınevi yetkililerinin benimle iletişime geçmesiyle oldu. Bu önemli eseri Türkçeye kazandırmak istediğimi belirterek kabul ettim. Ajans ayrıca yazarın romanın ara dilden değil Arapçadan çevrilmesi konusunda bir talebi olduğunu da belirtmişti. Biraz hacimli bir eser olduğu için çeviri süreci akademik görevlerim ve çalışmalarım sebebiyle biraz uzun sürdü diyebilirim. Bu vesileyle romanı Türkçeye kazandırmamı sağlayan Bilgi Yayınevi’ne teşekkür etmek isterim.

Çeviriye başlamadan önce İbrahim Nasrallah’la e-posta aracılığıyla tanıştım. Daha sonra telefon numaralarımızı paylaşarak iletişim kurduk. Sağ olsun kendisi bu süreçte talebimi kırmadan Selçuk Üniversitesi Arapça Mütercim ve Tercümanlık bölümü olarak öğrencilerimizle düzenlediğimiz 18 Aralık Dünya Arapça Günü etkinliğimiz için bir video kaydı göndererek duygularını bizimle paylaştı.

Nasrallah, Türkiye Yazarlar Birliğini’nin paydaşlarından olduğu 25 Aralık 2023’te düzenlenen 15. İstanbul Edebiyat Festivali Büyük Ödülü’nü kazandı. Organizasyonda yazarla bir araya gelme durumu söz konusuydu ama program değişikliği nedeniyle ben katılamadım ve sadece telefonla görüşebildik.

Beyaz Atlar Zamanı yayımlanmadan önce Nasrallah’ın Gazze’nin Meryem’i başlıklı şiirini çevirdim ve bu şiir yeni e Dergisi’nde yayımlandı.

Prof. Dr. Mustafa İsmail Dönmez

---

Beyaz Atlar Zamanı hakkındaki yorumlarınızı bizimle Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, diğer çevirmen maceralarına buradaki bağlantıdan erişebilirsiniz.

Bizleri Google News, Facebook, X, Instagram ve WhatsApp’tan takip edebilirsiniz.