Distopya edebiyatının en meşhur eserlerinden birisi olan “Biz Diğerleri” yeni bir çeviri ile okurun karşısına çıkıyor. Rus yazar Yevgeni Zamyatin’in kült romanı yazılışının 100. yılında bir kez daha Türkçede.
İlk olarak 1921 yılında raflara çıkan “Мы“, (Türkçede görmeye alışık olduğumuz baskısı ile “Biz“) kara gelecek tasarıları arasında günümüzde hâlâ öne çıkmayı başaran bir eser.
Ray Bradbury’nin Fahrenheit 451’i, George Orwell’ın Bin Dokuz Yüz Seksen Dört’ü ve Aldous Huxley’nin Cesur Yeni Dünya’sı ile birlikte “Kara Dörtleme” olarak anılan Biz; Türkçede pek çok çeviriye sahip. Ancak eserin kimi çevirileri ana dilinden yapılmamışken kimileri de okuru tatmin etmekten uzak bir seviyede.
İşte NotaBene Yayınları, İhya Kahraman imzasıyla Biz’i yeniden ve Rusça aslından tercüme ediyor. Eser bu baskıda “Biz Diğerleri” ismini alıyor.
Bireylerin isimlerini kaybettiği, herkesin harf ve sayılarla ifade edildiği bir toplumu işleyen eser modern olarak kaleme alınmış ilk distopya eseri olarak kabul ediliyor.
Biz Diğerleri – Yevgeni Zamyatin | Arka Kapak Tanıtımı
Yevgeni Zamyatin’in Biz Diğerleri romanının kaleme alınışının 100. yılı… Zamyatin, bir ütopyanın parodisini yapmak yani uyarmak için eleştirmek, dolayısıyla bir distopya kurmak ve ütopyayı yeniden çağırmak ister. Ursula K. Le Guin de benzer bir cümle kurar: “…gizli ya da ima edilen bir Ütopya içeren distopya” diye tanımlar romanı.
Biz Diğerleri’nde kişilerin isimleri yok. Herkes bir harf ve yanındaki sayıyla ifade edilir. Çünkü her şey kendini doğrulayan basit bir matematikten oluşur. Kadınlar sesli, erkekler sessiz harflerle çağırılır. Roman, D-503 kodlu başkarakterin günlüğü üzerinden aktarılır. D-503 “ENTEGRAL” adı verilen uzay aracının inşasından sorumlu bir matematikçi… Romanın ilk bölümlerinde bu karakterin ağzından “Tek Devlet” geçmişteki “vahşi” dönemle karşılaştırılır ve övgüyle betimlenir. “Tek Devlet” dönemin iktidar biçimini, “Halkın Hamisi” ise iktidardaki kişiyi temsil eder.Eşitlik tek tipleşme şeklinde betimlenir. Ayrıca bulutsuz çini mavisi gökyüzüyle homojenlik, herkesin aynı saatte kalkması ve yemek yemesiyle düzen, gök mavisi ünifleriyle yürüyen dörtlü sırayla hiza, insanın zaaf olarak nitelendirilen tüm duygularından arındırıldığı, rüyaların hastalık olarak nitelendirildiği, sanatın makinelerle yapıldığını açıklayan vurgularla da mantık savunması yapılır. Düzenin asıl sloganıysa “özgürlük mutluluğu yok eder”dir. Özgür olmak değişime açık bir hayat sunduğundan bedeli vardır. Seçim yapmak ve sorgulamak istemeyen birey “mutlu” olabilir ancak…
İlkin 1924 yılında İngiltere’de yayımlanır roman. Modern ilk distopya/bilimkurgu diye kabul edilen Biz Diğerleri tüm dünyada peşi sıra yazılacak pek çok esere esin kaynağı olur. Klasikler arasındaki yerini alır. Orwell’ın yaptığı okumaya göre, roman Sovyetleri eleştirmez yalnızca, İngiltere öznelinde sanayileşmiş toplumun yarattığı vahşi yaşamı da içerir. 1988 yılında Rusya’da yayımlanırken de benzer sözler edilir romanla ilgili. Biz Diğerleri’nin zamanında yanlış anlaşıldığı, Zamyatin’in komünizme karşı olmadığı vurgulanır.
Bütün bu bilgiler distopya türü hakkında da yeniden düşünmeyi sağlıyor. Karanlık anlatı sayılmış, kötümserlikle suçlanmış ve kötülüğü normalleştirme tehlikesi diye de görülmüş distopyaların niyetinin aslında ütopyaya ışık yakmak olduğunu söylemeliyiz. Zamyatin’in başına gelen “yanlış anlama”lara sebebiyet vermemek için, ütopyaların içinde uyuyan totaliter canavara razı gelmek yerine distopyanın içinde yatan ütopyayı sezmek gerektiğini de…
100 yaşındaki romanı şimdi yayımlamamızın bir başka nedeni de, romanın şiirsel/edebi gücünü yansıtan bir çeviriyle karşılaşmamız. Referans alınan Fransızca baskı Nous Autres adıyla 1971’de Rusçadan çevrilip yayımlanmış, 1979 yılında yeniden basılmış. Kitabın asıl adının metinle birlikte düşünüldüğünde Biz Diğerleri olduğunu söyleyen çevirmen İhya Kahraman, bu ada sadık kalınmasını doğru buldu. Gerçekten de “biz” ile “öteki olarak biz” arasında büyük bir anlam farkı var.
Zamyatin’in klasikleşmiş romanını iyi bir çeviriden okuyacak olmanızın sevinciyle, biz de, bronzdan yapılmış eserin 100. yaşını kutluyoruz.
İhya Kahraman tarafından Türkçeye kazandırılan roman, toplamda 224 sayfadan oluşuyor. Kapak tasarımının Erkal Tülek’e ait olduğu eser Eylül 2020 tarihinden itibaren raflardaki yerini alıyor.
Peki siz daha önce Biz’i okumuş muydunuz? Bu yeni çeviriyi nasıl karşıladınız? Romana, distopyaya, yazara ve çevirilerine dair düşüncelerinizi Kayıp Rıhtım Forum’da bizimle paylaşmayı unutmayın.
