Deniz edebiyatı ve denizcilik kültürü hakkında literatür çok zengin olmasına rağmen türün kitapları ne yazık ki ülkemizde pek fazla okura ulaşamıyor. Yazar Ahmet Büke, bu alanda kaleme alınmış eserlere dair kısa yorumlarını ve deniz edebiyatına duyduğu ilginin kaynağını Kayıp Rıhtım okurları için kaleme aldı.
Ormanların ve dağların arasında doğdum ben. Yalan yanlış da olsa yüzmeyi derelerde denemiştim ilk kez. Biraz daha büyüyünce Kum Çayı’na gitmeye başladık. Yaş ceviz kabuğuyla balık avlamayı, su yılanlarından korkmamayı, kurbağa görünce siğil duasını mırıldanmayı yazları kurak, kışları soğuk ve yağmurlu bu kara iklimde öğrendim hep. İlk kez denizi gördüğümde yedi yaşındaydım. Dedem elimden tutup Pasaport’taki o güzelim çektiri teknelerinin arasından, “İşte buna da derya derler. Ne içilir ne de ondan geçilir,” demişti. Deniz ile ilgili de düşünmeye ve okumaya geç kaldım biraz. Elli yaşıma girdiğim yaz merak saldım. Yine de hem okuduklarımdan hem de bu süreçte tanıdığım denizci arkadaşlarımdan edindiğim kimi hislerim ve izlenimlerim var:
-Denizciler dünyanın en becerikli insanları olabilirler. Olmadık zamanlarda olmadık sorunları büyük bir beceriyle çözmeyi bilirler.
-Verdikleri kararlarla yüzleşmeyi bilen insanlardır. Denizde verdiğiniz bir kararın olumlu ya da olumsuz sonucunu bizzat görürsünüz. O kararın yükü size aittir.
-İyi denizciler hem iyi bir lider hem de iyi birer takım oyuncusudur. Yalnızlıklarına ve dostluklarına sahip çıkarlar.
-Doğanın ve denizin bir parçası sayarlar kendilerini. Gerçek denizciler doğanın üzerine titrerler.
-Dünyaya ve başka kültürlere açıktırlar. İlerici ve barışseverdirler.
Deniz ile ilgili kitaplar ayrı bir derya elbette. Ben sadece birkaç damladan kısaca bahsedeyim.
Deniz Edebiyatı ve Denizcilik Kültürü Kitapları Öneri Listesi
1. Kon-Tiki – Thor Heyerdahl (Çev. Deniz Canefe, Alfa Kitap)
Norveçli antropolog Thor Heyerdahl Polinezya Adaları halkının Peru’dan sallarla geldiğine dair bir teori ortaya atınca kimse tarafından ciddiye alınmaz. Onun için geriye tek yol kalır. Eski teknolojiye uygun bir sal yaparak okyanusa açılmak ve teorisini denemek. Heyerdahl’ın 1947 yılında 101 gün boyunca fırtınalar, soluğanlar, köpekbalıkları, güneş ve yıldızlar arasında yaptığı efsanevi yolculuğu anlatıyor bu kitap. Yolculuğu anlatan bir film de var ama önce kitabı okuyun derim.
2. Başıboş – Steven Callahan (çev. Hülya Leigh, Naviga Yayınları)
Steven Callahan’ın bu kitabını imkânım olsa bütün okullarda okuturdum. Bir denizcinin hayata bağlılığını ve yaşam mücadelesini en iyi anlatan kitaplardan biri olmalı. Özellikle gençlerin hayatına çok değerli katkısı olacağını düşünüyorum. Callahan okyanusta batan teknesinden son anda şişme küçük kurtarma botuna geçerek tam 76 gün boyunca hayatta kalmayı başarır. Köpekbalıkları, sıcak, soğuk, açlık ve susuzluk arasından sızan o küçücük ümide sarılarak yaşamın kıyısında kalır. Callahan bu deneyimin ardından Pi’nin Yaşamı (Life of Pi) filmine de danışmanlık yapmış.
3. Buz – Tristan Jones (çev. Selahattin Erkanlı, Marmara Açık Deniz Yat Kulübü Yayınevi)
Gelmiş geçmiş en büyük denizcilerden biri Tristan Jones. Denizle ilgili çok sayıda kitabı ve edebi eseri var ama Türkçeye sadece iki kitabı çevrilmiş ve maalesef sadece sahaflarda bulabilirsiniz. Denizciliğinin yanı sıra müthiş güçlü bir yazınsal dili var. Kuzey Buz Denizi’ne yaptığı uzun yolculuğu anlattığı bu kitabı okurken biraz Jack London, biraz Alaska çizgi romanındaki Ken Parker biraz da Kuzey’in Sait Faik’i oldu benim için. Jones bu efsanevi yolculuğunu tek gözlü ve tek ayaklı köpeğiyle, fırtına ve buzdağları arasında, kimi zaman kaybolarak, kimi zaman bir Eskimo klanının yardımıyla hayatta kalarak, kutup ayılarıyla boğuşarak tamamlamış.
4. Uzun Yol – Bernard Moitessier (çev. Hasan Ali Öndül, Naviga Yayınları)
Efsane Fransız denizci Bernard Moitessier. 1968 yılında ilk kez yapılan, dünya etrafında durmadan, tek başına yapılan yelken yarışı Golden Globe’un dokuz katılımcısından biriydi. Yarışı kazanma olasılığı fazlaydı. En yakın rakibine %77’lik bir zaman farkı atmıştı. Herkes onu bitiş çizgisinde beklerken Moitessier rotasını birden değiştiriverdi.
Teknesinde telsiz yoktu. Haberleşmek için eski bir denizci yöntemini kullanıyordu. Bir konserve kutunun içine yazdığı mesajını sıkıştırıyor ve sapanla yakınından geçen teknenin güvertesine fırlatıyordu.
Son sapan mesajı şöyleydi: “Amacım yolculuğa (!) bir süre daha, hala hiç durmaksızın, güneşin ve huzurun Avrupa’dakinden daha fazla olduğu pasifik adalarına doğru devam etmektir. Lütfen bir rekor kırmayı denediğimi düşünmeyin. ’rekor’ son derece aptalca bir kelimedir denizde. Yolculuğuma hiç durmadan devam ediyorum çünkü ben denizde mutluyum ve muhtemelen de ruhumu kurtarmak niyetindeyim.”
Koca Reis, dünya etrafında çoğunluğu Güney Okyanus’unda olmak üzere bir buçuk defadan fazla döndükten sonra, Tahiti’ye vardı. Funda demir, dediğinde deniz ve gökyüzü arasında yekvücut olduğu teknesiyle uçan balıklar, balinalar, fırtına ve rüzgâr ıslıkları arasında hiç karaya çıkmadan tek başına 37.455 deniz mili yapmıştı. Bütün yolu göksel seyir yöntemi, pusula ve haritalarıyla idare etti. Hızını bir parakete ile tespit etti. Modern denizciliğin neredeyse hiçbir donanımına sahip değildi. Yelkenlerinin tamirini, kaza sonucu armadaki hasarları hep tek başına halletti.
İşte bu kitap, bu büyük denizcinin seyir notlarından oluşuyor.
5. Büyük Orfoz – Yaman Koray (Akis Kitap)
Yaman Koray da Türk denizciliğinin ve deniz edebiyatının efsanelerinden birisi aslında. Hayatının büyük kısmını dalgıç ve yelkenci olarak geçirmiş, denizi çok iyi öğrenmiş, çok sevmiş ve çok yazmış. Zamanında epey de okunmuş bir yazar. 2000’li yılların başında kitaplarını yeniden bastırmak isteğinde yayıncılar onu yaşarken ölmüş bir yazar olarak nitelemiş ve kapılarını kapatmışlar. Kitaplarının baskısı bulunmuyordu ama bu yılın sonuna doğru bütün eserleri yeniden basılacak. Büyük Orfoz’da bir zıpkıncının resiflerin efesi dev balığın peşinden tutkuya gitmesini anlatıyor.
Ahmet Büke
İzmir Postası’nın Adamları, Çiğdem Külahı, Alnı Mavide, Kumrunun Gördüğü, Ekmek ve Zeytin, Cazibe İstasyonu ve Varamayan öykü kitaplarının yazarı; 2011 Sait Faik Hikâye Armağanı’nın sahibi Ahmet Büke, deniz edebiyatı ve denizcilik kültürü hakkında işte bu eserleri önerdi.
Siz de deniz edebiyatı ve denizcilik kültürü hakkında yazılmış kitaplara dair önerilerinizi Kayıp Rıhtım Forum’da bizimle paylaşabilirsiniz.
