Antik Mısır’da İcat Edildiği Düşünülüyordu: Dünyanın En Eski Oyunlarından Biri Aslında Farklı Bir Bölgede Ortaya Çıktı

Dünya üzerindeki ilk oyunlardan biri olarak bilinen “58 Delik” oyununun, uzun zamandır Antik Mısır’da icat edildiği düşünülüyordu. Ancak son yapılan arkeolojik araştırmalar, bu tarihi oyunun kökenlerinin farklı bir coğrafyada yer aldığını ortaya koyuyor.

“58 Delik” veya “58 Delikli Oyun” isimleriyle bilinen antik zekâ mücadelesi, dünyanın en eski oyun türlerinden biri kabul ediliyor. Geleneksel yorumlara göre M.Ö. 2. binyılda Antik Mısır’da ortaya çıktığı düşünülse de son kazılar, bu oyuna ait kanıtların aynı dönemde Güney Kafkasya’da da bulunduğunu ortaya koydu. Bu durum, oyunun kökenleri hakkındaki bilgilerimizi sarsmış durumda.

Bazı oyun parçalarında hayvan başları oyulmuş olmasından dolayı bazen “köpekler ve çakallar” diye de anılan 58 Delikli Oyun, Tunç Çağı ortalarından Demir Çağı’na kadar yüzyıllar boyunca oynandı. Oyun, özel yapılmış bir tahta ya da düz bir zemine oyulan çukurcuklardan oluşan bir satranç tahtasına benzer bir araca sahipti.

Dünyanın En Eski Oyunlarından Biri Olarak Kabul Gören 58 Delik Nasıl Oynanır?

Tahta üzerinde, ortada iki paralel çizgi halinde 10’ar delik bulunur ve bunların etrafını 38 delik daha çevreler – toplamda tam 58 delik var. Oyuncular beşer piyonla oyuna başlar ve sıralarını bekleyerek piyonlarını deliklerden ileri doğru hareket ettirir, kendi taraflarındaki son deliklere ulaşana kadar devam eder. Bazı deliklerin arasında da kısa yolları simgeleyen çizgiler vardır.

Oyuncular her seferinde atılacak zarla belirlenecek sayı kadar hamle yapabilir. Oyunun yüzyıllar boyunca evrildiği ve farklı dönem ve yerlerde farklı kurallara göre oynandığı düşünülüyor.

Günümüzde, dünyanın çeşitli müzelerinde toplam 80 kadar 58 Delikli Oyun tahtası sergileniyor. Oyun tahtasının şekli, onun ne zaman ve nerede yapıldığına dair ipuçları veriyor. Örnek tahtalar Mısır, Levant, Mezopotamya, İran ve Anadolu gibi geniş bir coğrafyadan geliyor.

Tarihlendirilebilen en eski tahta, Mısır’ın Batı Yakası’ndaki Teb antik kenti yakınlarındaki El-Asasif nekropolünden çıkarıldı. Firavun II. Mentuhotep’in görevlilerine ait olduğu düşünülen oyun, M.Ö. 2060-2009 yıllarına tarihleniyor.

Bir diğer erken döneme ait 58 delikli tahta ise Orta Anadolu’daki Kültepe’den, muhtemelen M.Ö. 1885-1836 yıllarından kalma.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: Eski Mısır Uygarlığında Gündelik Yaşam Nasıldı?

Arkeolojik Bulgular ve ve Oyunun Gerçek Kökeni

En eski tarihli örneklerin Mısır’dan gelmesinden dolayı oyunun bu bölgede icat edildiği varsayılıyor. Ancak bazı bilim insanları da farklı görüşleri savunuyor. Söz konusu oyunun aslında Güneybatı Asya’da ortaya çıkıp uzun bir süre buralarda popüler olduğu ve daha tutarlı bir kullanım süreci izlediği öne sürülüyor.

Arkeologlar Walter Crist ve Rahman Abdullayev’in European Journal of Archaeology dergisinde yayımlandı yeni çalışması da bu görüşü destekler nitelikte kanıtlar sunuyor. Araştırmaya göre Azerbaycan’dan elde edilen bulgular, 58 Delikli Oyun’un Mısır’dakinden çok daha önce, M.Ö. 3. binyılın sonu ile 2. binyılın başlarında bu bölgede oynanmaya başlandığını gösteriyor. Dahası, oyunu oynayan insanların o dönemde Güneybatı Asya’daki bölgesel etkileşimlere de katıldığı anlaşılıyor.

“58 Delikli Oyun’un Güneybatı Asya’daki çeşitliliği, erken ortaya çıkışı ve buradaki uzun ömürlülüğü, kökenlerinin Mısır’dan daha kuzeyde olabileceğini güçlü bir şekilde öne sürüyor.”

Oyunun en iyi belgelenmiş versiyonu, Hazar Denizi’nin batı kıyısında, Bakü’nün güneybatısındaki Gobustan Milli Parkı’ndan geliyor. 2015’te tesadüfen bulunan oyun, bir taş üzerine “kazınmış” desenlerden oluşuyor.

Crist ve Abdullayev, şöyle diyor:

“Dar kanallarla birbirine bağlanan sığ oyuklar halinde işlenmiş bu desen, Güneybatı Asya ve Mısır’da bulunan tahtalarla yakından benzerlik gösteriyor.”

Oyuna ait diğer örnekler Ağdaşdüzü, Yeni Türkan and Dübəndi yerleşim yerlerinden de çıkarıldı.

Araştırmacılar, bu bulguların “58 Delikli Oyun’la ilgili düşüncelerimizi yeniden şekillendirmemiz gerektiğini” öne sürüyor ve ekliyor:

“Açıkça Orta Tunç Çağı sırasında Kuzeydoğu Afrika ve Batı Asya’yı kapsayan oyun kültürlerinin Kafkasya bölgesini de içerdiği görülüyor.”

Crist ve Abdullayev’e göre oyun, fetihler yoluyla değil ticaret rotaları üzerinden yayıldı. Araştırmaları 58 Delikli Oyun’un Güneybatı Asya’da ortaya çıkıp Mısır’da popüler hâle gelmesine işaret etse de yazarlar, kökeninin tek bir kültüre atfedilebilmesi için daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulduğunu vurguluyor.

“58 Delikli Oyun’un kökeni ne olursa olsun, Orta Krallık Mısır’ının soylularından Kafkasya’nın çoban halkına, Anadolu’daki Eski Asur tüccarlarından Orta Krallık piramitlerini inşa eden işçilere kadar çok çeşitli insanlar tarafından hızla benimsendi ve oynanmaya başlandı.”

Oyunun bu kadar geniş bir coğrafyaya yayılması, oyunların “sosyal bir kayganlaştırıcı” işlevi görerek toplumsal ve kültürel sınırları aşmasına bir örnek teşkil ediyor.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR: Lise Kütüphanesindeki Antik Mısır Mumyasının Gizemli Yüzü Ortaya Çıktı

Sizler de yeni çalışmayla ilgili yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, daha fazlası için bizleri Google News’ten takibe alabilirsiniz.

Kaynak: IFL Science