Distopya Edebiyatının Vazgeçilmezi Ekokurgu Nedir? Son Yıllarda Neden Önem Kazanmıştır?

Ekokurgu nedir, sorusuna yanıt aramak önemli. Edebiyat dünyasında son dönemlerde giderek popülerleşen bu alt türe dair merak edilenleri yanıtlamaya çalışalım.

Ekokurgu veya ekolojik kurgu doğayı ve insan olmayan çevreyi mercek altına alır. Hikâyeleri de bu odak noktasından sapmadan anlatır. Bununla birlikte ekolojik kurgu çevre ve insan etkileşimlerini de konu alabilir. Kısacası ekolojik kurgu doğal ortamları, çevreyi ve insanların bu süreçlerle olan etkileşimlerini anlatan, çoğunlukla mesaj kaygısı güden ve çevresel bir farkındalık yaratmayı hedefleyen bir edebi türdür.

Ekokurgu Nedir?

Ekokurgunun çeşitli kaynaklardaki ortak kısa tanımı ise aşağıdaki şekildedir:

Ekokurgu, doğa (insan olmayan) veya çevre odaklı (insanların doğa üzerindeki etkileri) kurgu eserlerini kapsayan bir edebiyat türüdür.

Ancak elbette ekolojik kurgu temalı anlatılar bu tanımda verilenden ibaret değildir. Genel anlamda yazarların, okurun ve çevresel farkındalık yaratmak isteyenlerin ekolojik kurgudan beklentileri bundan daha fazlasıdır.

Bu sebeple ekokurgu türü üzerinde çalışan yazarların ekolojik kurgu için daha çeşitli tanımları bulunmakta. Bu tanımlamalar bir eseri ekolojik kurgu olarak anmak için önce belirli kriterleri ortaya koyar.

Örneğin Wild Books Are: A Field Guide to Ecofiction kitabının yazarı Jim Dwyer ekolojik kurgu için şu ifadeyi kullanıyor:

“Belli bir çalışmanın ekokurgu olup olmadığını tespit etme kriterlerim Lawrence Buell’in kriterleri ile hemen hemen benzerdir.”

Bu sözünün üzerine bir çalışmanın ekokurgu olup olmadığını belirleyen üç kriter tanımlıyor:

• İnsan olmayan çevre, yalnızca bir hikâye çerçevesi belirleme aracı olarak değil, insanlık tarihinin doğa tarihi ile ilişkili olduğunu düşündürmeye başlayan bir yapı olarak mevcuttur.
• İnsan menfaati tek haklı menfaat olarak yorumlanmamaktadır.
• İnsanın çevreye karşı mesuliyeti metnin etik yöneliminin bir parçasıdır. Çevrenin bir süreç olarak algılanması sabit ya da belirli olmaktan çok metin ile iç içedir.

Genel bir bakışla değerlendirdiğimiz zaman ekolojik kurgunun hem genişleyen hem de daralabilen bir esnekliğe sahip olduğu dikkat çekiyor. Farklı türleri de bünyesinde buluşturan bir şemsiye olabildiği gibi kendisine de başka türlerin içinde yer bulabiliyor. Ekokurgunun bu niteliği sayesinde geçmişte kaleme alınmış birçok eserde ekolojik kurgu izleri bulabilmek mümkün olabiliyor.

İnsan doğanın bir parçası ve insanı merkezine alan her şeyin içinde ekolojik bir etkileşim olması da son derece olası. Bu temayı özellikle mercek altına almayan edebi eserler, bugüne dek bu sebeple farklı türler altında adlandırılmış olabilirler.

Ekolojik kurgu teriminin popülerleşmesi, bu kurmaca türünün edebiyatta daha önce yer almamasıyla ilgili bir durum değil. Başka bir ifade ile ekolojik kurgu aslında yeni çıkmış bir kurmaca biçimi değil.

Ekolojik kurgu, tabiri caizse elastik olması sebebiyle edebiyat dünyasında daha önce defalarca karşılaştığımız bir tür olmasına rağmen, önümüze farklı türleri kapsayarak veya farklı türlerin içine sızarak çıkıyor.

Ekokurgu Türünün Kökeni

Ekokurgu terimi ilk defa 1971’de yayımlanan John Statler’ın 1930 – 1960 arasında yayımlanan çevre konulu bilimkurgu öykülerini içeren Eco-Fiction antolojisinde ortaya çıktı. Başlı başına bir terim olarak anılması 1970’li senelerin başında gerçekleşti. Bunda da çevresel farkındalığın artmasının ve çevre hareketlerinin yaygınlaşmasının önemli bir rolü var.

Bunun yanı sıra ekolojik kurgunun edebiyat dünyasında önemli bir yer edinmeye başlamasında edebiyat ve doğayı beraber çalışan edebi teori ekolu ekokritizmin de etkisi olmuştur.

Kısacası ekolojik kurgunun popülerleşme sebebi aslında çevre sorunlarına dair farkındalığın artması ve insanların gezegenin başına ciddi işler açmasının bir neticesidir.

İklim değişikliği, şu anda popüler bilimin en dikkat çeken konuları arasında yer alıyor. Bunda okula gitmeyerek grev yapan çocukların çevresel farkındalık hareketlerinin etkili olmasının yanı sıra iklim değişikliğinin hissedilir bir hâl alması da çok etkili. Son dönemlerde sadece edebiyat alanında değil daha birçok sektörde iklim değişikliği teması merkeze konulmaya başlandı. Böylece ekolojik kurgu türü güncel bir çevresel sorun sebebiyle zenginleşmeye başladı. Çünkü artık insanlık çözüm önerilerine ihtiyaç duymaya başladı. Özellikle bireysel farkındalık yaratarak çevresel sorunlara dikkat çekmek, bireylerde oluşan farkındalık ile çözümler üretmek, bireyleri çözümün bir parçası hâline getirmek gibi amaçlar ekokurgu türünün yaygınlaşmasına katkı sağlayan faktörler.

İklim Kurgu ile Ekolojik Kurgu Bağlantısı

Ekolojik kurgu her zaman iklim değişikliği hakkında olmak zorunda değil. İklim kurgu daha farklı bir kurmaca biçimi olsa da ekolojik kurgu teriminin kapsamına dahil edilebilmektedir.

İnsan ve çevrenin etkileşimi, insan olmayan öğelerin mevcudiyeti gibi genel hatları olay örgüsü ile iç içe geçirmeyi başarmış birçok eserin ekolojik kurgu ögeleri içerdiğini söylemek mümkün.

Özetlemek gerekirse uzun zamandır literatürde çeşitli şekillerde karşımıza çıkan ekokurgu, edebiyatın alt türlerinden birisidir. Ekokurgu türündeki anlatılar doğal ortamlar ve insan olmayan çevre tasarımlarıyla dikkat çekmektedir. Ekolojik kurgu bu ortamların insanlarla olan ilişkilerini de ele alabilmektedir. Bu kurmaca türü hem genişleyip başka türleri içine alabilen ve hem de küçülüp başka türlerin içine girebilen, farklı türlerdeki anlatımları içerisinde verilebilen elastik bir özelliğe sahiptir. Bu sebeple geçmişte defalarca hikâye anlatımlarının içinde bulunmuş olsa bile bu anlatımların ekokurgu adı altında sınıflandırılması 1970’li yılları bulmuştur. Bu yönüyle aslında çok yeni olmayan ama iklim değişikliği etkilerinin hissedilir duruma gelmesi ve ekoloji konularının popüler bilimle daha sık anılması neticesinde dikkat çeken bir kurgu biçimi hâline gelmiştir.

Ekolojik Kurgu Neden Önemlidir?

Süregelen çevresel sorunlarda farkındalık yaratmanın çeşitli yolları mevcuttur. Bu yollar farkındalık kampanyaları, konuya dikkat çekmek için eylemler düzenlemek, çevresel konular hakkında bilgilendirme ve duyar kazandırma amaçlı yazılar yazmak olabilir. Fakat hikâye anlatıcılığının her meselede olduğu gibi doğanın korunmasına ve doğal yaşamın sürdürülebilirliğine dikkat çekmekte çok güçlü bir etkisi var.

Hikâye anlatıcılığı her şeyden önce empati kurdurabilmeyi başarıyla sağlayabilen bir eylem. Hikâye anlatmak, dikkat çekmek veya mesaj verilmek istenilen bir hususta insanlığa bir farkındalık sağlamak, ilham vermek ve onları bilgilendirmek açısından önemli. Özellikle de bu farkındalığın neden gerektiğini anlatmak açısından. Bu da edebi kurgu okumanın genel bir faydası olan empati yapabilme becerisi kazandırmasından gelir.

Bununla birlikte kurgu okumanın kritik düşünmeye ve muhakeme becerilerini arttırmaya yönelik bir faydası var. Ekokurgu türünde hikâye anlatmanın bir faydası da doğa ve insan üzerinde düşündürmek olacaktır.

Anlatıların insanları birlikte düşündürme, insanlık kültürlerini tanıtma, birleştirme, barışı yayma, insanlar arasında fikir birliği ve sevgi bağı kurma gibi nitelikleri kendiliğinden var. Bu genel hikâye anlatımı faydaları, ekolojik kurgu türünde hikâye anlatımı açısından da vardır. Ekokurgu sayesinde okur, insan dışı canlıları düşünme, anlama; doğayı daha yakından ve farklı açılarla tanıma; doğa ile el ele verme, ekolojik yıkımlara karşı mücadele etme güdüsü kazanma ve doğa ile arasındaki sevgi bağını hatırlayıp güçlendirme şansına sahip olabilir.

En nihayetinde çevre krizi varoluşsal bir tehdit hâline gelmeye başladı. Sadece bu sebeple bile çevrenin sabit ve durağan bir çeşitlilik olmadığını, aksine çevrenin değişim içindeki süreçler olduğunu daha iyi kavramak adına ekokurgu türündeki eserler halklara yardımcı olacaktır.

İçinde bulunduğumuz dönemde, özellikle dünyanın ikliminin değişimi sürecinde bireysel farkındalık bireysel aksiyonların alınmasını tetikleyerek gelecek nesillere daha konforlu bir yaşam alanı bırakmakla kalmayacak doğal yaşamın sürdürülebilirliği adına aynı zaman bugünün insanı için de bir umut olacaktır.

Ekolojik kurgu türü hakkında sizin görüşleriniz neler? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da bizimle paylaşabilirsiniz.

Kaynaklar: Wiki, Chico State Inside, Tor