Ethem Yekta Ulaş
Çin’in Chang’e-5 keşif programı, Ay’da daha bilinmeyen bir mineral buldu. Aralık 2020’deki görevinden bu yana uzay aracı, Ay’ın bileşimine ve tarihine yeni bir ışık tutarak sürekli sürprizlerin kaynağı oldu.
Ay’dan 45 yıl sonra ilk kez materyal toplayan uzay aracı, daha önce suyun varlığını doğrulamış ve yüzey kayalarında pas tespit etmişti. Son analiz, asteroit veya kuyruklu yıldız çarpmaları sonucu oluşan yüksek basınçlı mineralleri araştırıyor ve önceki Ay görevleri sırasında toplanan örneklerde gözlemlenen bir boşluğu dolduruyor. Bu “Ay kayaları” şimdi daha da şaşırtıcı bilgiler sunuyor: daha önce hiç görülmemiş bir mineral ve şekil değiştiren kristaller.
Araştırmacılar bu minerallerin, asteroit ve kuyrukluyıldız çarpmalarının yoğun ısı ve kuvvetiyle oluşmuş yüksek basınçlı minerallerin izlerini taşımasını zaten bekliyordu. Ancak tuhaf bir şekilde bu mineraller geçmiş Apollo ve Sovyet örneklerinde eksikti. Chang’e-5 nihayet bu gizemi çözüyor.
Bilim insanları Changesite-(Y) olarak adlandırılan yeni bir fosfat mineraline rastladı. Bu da bir Çin sondası tarafından yeni bir ay mineralinin ilk keşfi oldu. Sütun şeklindeki kristallerden oluşan bu şeffaf ve renksiz mineralin, Chang’e-5’in indiği bölgedeki bazaltların geç kristalleşme aşamasında oluştuğu düşünülüyor. Araştırma ekibi bilinen iki darbe minerali olan stishovite ve seifertite’i de tespit etti. Şaşırtıcı bir şekilde ekip ikisini de aynı örnekte buldu, ki bu şimdiye kadar imkansız olduğu düşünülen bir şeydi. Bu silika polimorfları normal kuvarsa benzer bir bileşime sahip olmakla birlikte, yüksek basınç ve sıcaklıklar altında oluşmaları nedeniyle farklı bir kristal yapı sergiliyor.
Çin Ay Misyonu, Uydu Yüzeyinde Keşfedilen Eşi Benzeri Görülmemiş Mineral ile Tarihi Öneme Sahip Olduğunu Kanıtlıyor
Çin Bilimler Akademisi’nden yazar Wei Du, örneklerde yüksek basınç minerallerinin nadir olduğunu vurgulayarak, bunu yüksek sıcaklıklardaki kararsızlıklarına bağladı. Ekip, çarpma olayları sırasında yaşanan gerileme sürecinin bu minerallerin azlığını açıklayabileceğini öne sürdü.
Belirli bir örnek onlara bu süreç hakkında önemli bilgiler verdi. Aynı örnekte hem stishovite hem de seifertite buldular ve bu mineraller sadece daha yüksek basınçlarda bir arada bulunuyor. Bu nedenle ekip, değişen koşullarda minerallerin birinden diğerine şekil değiştirmiş olabileceğini öne sürdü.
Araştırmacılar üçüncü bir silika polimorfu olan alfa-kristobalitin her iki darbe minerali için de öncül görevi gördüğünü öne sürüyor. Du’ya göre, “seifertit sıkıştırma işlemi sırasında α-kristobalitten oluşabilir ve numunenin bir kısmı sonraki sıcaklık artırma işlemi sırasında stishovite dönüşmüştür.”
Ay örneklerinin Oceanus Procellarum’daki iniş alanının yakınındaki Aristarchus kraterinden geldiğine inanılıyor. Geçmişteki bir çarpışmadan fırlayan malzeme nihayetinde Chang’e-5’in aldığı örnekler haline geldi.
İlginizi Çekebilir: İşte 2024’te Gerçekleşmesi Beklenen En Önemli Bilim Olayları
Matter and Radiation at Extremes dergisinde yayımlanan yeni bulgular, Çin’in Ay keşfi ve bilimsel anlayışa yaptığı önemli katkıları sağlamlaştıran bir makalede ayrıntılı olarak yer almaktadır.
Ay’da daha keşfedilmemiş neler olabileceğini düşünüyorsunuz? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, daha fazlası için bizi Google News’ten takip edebilirsiniz.
Kaynak: IFL Science
Henüz yorum yok. Forum'a gelip sohbete katıl.