Vampirlerle İlgili Harika Bir Kaynak: Türk Kültüründe Vampirler Oburlar, Yalmavuzlar ve Diğerleri

Vampirlerle ilgili hatırladığım ilk şey büyük kanallardan birinde, ana haber bülteninde çıkan “vampir özel programı”ydı. Sunucu köhne bir yerde vampirlerle ilgili onlarca korkutucu şeyi ballandıra ballandıra anlatıyordu. O küçük yaşımda ilgiyle izlemiş, sonra da tüm gece uyuyamamıştım. Muhayyel vampir tiplemelerimin kanımı emeceğini, açık pencereden birden üstüme atlamak suretiyle beni öldüreceklerini düşünerek sabahı zor etmiştim. O programın etkisini bir daha hiçbir kitap ya da filmde bulamayacağımı düşünüyordum. Oysa Türk Kültüründe Vampirler Oburlar, Yalmavuzlar ve Diğerleri çocukluğumun korkulu rüyasını gençliğimde bana katbekat yaşattı. Hem de akademik bir dil ve kanıtlarla…

Kitabın büyüsü hala üzerimdeyken önce yazarlara değinmek istiyorum.

Mehmet Berk Yaltırık’ı Kayıp Rıhtım’ın müdavimleri iyi bilir; gerek Öykü Seçkisi’ndeki hikâyeleri gerekse de dosyalarıyla yazarlarımız arasında olup kendisi aynı zamanda ödüllü bir yazar ve araştırmacıdır. Seçkin Sarpkaya’nın ismine de Türklerin Şeytani Masalları kitabından aşinayız. Kendisinin Gates of Eternity adlı metal grubunun solisti olmasına ve internette küçük bir arama sonucunda çıkacak ilgi çekici makalelerine hafif bir kıskançlıkla hayran kaldığımı söylemeliyim. Bu iki yetenekli ve üretken yazarın bir araya gelmesini coşkuyla karşılıyor ve hemencecik kitaba geliyoruz.

Doğu Yücel’in Önsözü

Önsöz okumaktan çekinen, hatta sıkıcı bulan biriyseniz bu kitap fikrinizi tamamen değiştirecek. “İnsanoğlunun tarihi, aynı zamanda canavarların tarihidir,” cümlesiyle başlayan ve günümüz insanının eskiye dair inançlarını hala nasıl devam ettirdiğiyle devam eden yazı öyle keyifli ki önsöz böyleyse kitap nasıldır kim bilir dedirtiyor. Anlayacağınız Doğu Yücel’in cümlelerinin de kitaptan geri kalır yanı yok.

İlk Bölüm: Türk Halk Bilgisi Ürünlerinde Vampirler

Kitap iki ana bölümden oluşuyor. Bunlardan ilki akademik kariyerini Türk Dili ve Edebiyatı alanında sürdüren Seçkin Sarpkaya’nın makalesi. Bu bölüm Sarpkaya’nın çalışmanın genel çerçevesini açıklamasıyla başlıyor ve ardından vampirin tanımıyla devam ediyor. Hiç vampir deyip geçmeyin, hele de aman kan emip sarımsakla kaçan yaratıklar hiç demeyin. Yerli ve yabancı kaynaklardan derlenmiş onlarca bilgi ışığında vampirler tamamen farklı bir yüze bürünüyor. Ölen şamanların bazen vampir olarak uyanacağını, vampirlerin farklı türlerinin olduğunu, hatta güllerin de vampirlerin korktuğu nesneler arasında olduğunu biliyor muydunuz? Ayrıca benim çok şaşırdığım bir bilgi olarak vampir kelimesinin etimolojik olarak Türk diline ait olduğu bilgisine vakıf mıydınız? Peki bazı Türk boylarında vampirlerin bulutları yutarak kuraklığa yol açtığına inanıldığı hiç aklınıza gelir miydi? Aslında bu incelememi daha fazla sürpriz bozanla süslemek istesem de kendimi durduruyorum, hoş durdurmasam da zaten eseri edinecekler hayret nidalarıyla kitabı okuyacaklar.

Sarpkaya’nın çizdiği vampir profili bizim bildiklerimizden çok farklı; bu yaratığı kendi halk masallarımızdaki canavarlarla özdeşleştirmiş ve detaylıca anlatmış. Okudukça vampir kültlerine mi hayran kalacaksınız yoksa Sarpkaya’nın detaycılığına ve özenine mi, varın buna siz karar verin. Lafı daha uzatmadan ikinci bölüme geçelim.

İkinci Bölüm: Türk Tarihinde ve Edebiyatında Vampirler

Bu bölümün ilk sayfalarında Evliya Çelebi’nin Seyahatnamelerinden ve Şemseddin Sami’nin Kamus-i Turki eserinden vampirlerle ilgili alıntılar bizi karşılıyor. Osmanlı Tarihi’nde yazılmış, vampirlerle ilgili onlarca metinle çalışma devam ediyor. Bazı satırlar öyle hayret verici ki; mesela Bram Stoker’ın Drakula (1897) adlı romanını yazarken ünlü Türkolog Arminius Vambery’den edindiği bilgilerden yararlandığından ya da Şeyhülislam Ebussuud Efendi’nin vampir fetvalarından benim haberim yoktu. Ayrıca Yaltırık’ın sosyal medya aracılığıyla yaptığı derlemeler de hem yapılış yöntemi açısından hem gelen derlemeler itibariyle oldukça ilgi çekici. Yaltırık özellikle Balkan ve Osmanlı çevresinden o kadar fazla yazılı belge sunmuş ki kitaba inanmak istemiyorsunuz. Tüm tarih ve kültürlerde vampirlerin ne kadar yer kapladığına tekrar ve tekrar şaşırıyorsunuz. Yazar çalışmasının sonunda Türk Edebiyatı’ndaki vampirlere odaklanıp makalesini sonlandırıyor. Size de elde kalem, satın alınacak kitaplar listesi oluşturmak kalıyor.

Her iki bölüm için de bir genelleme yapmak gerekirse evet eser genel itibariyle Türk kültüründeki vampirleri inceliyor ama bambaşka coğrafyalardaki vampir ve canavar inanışlarını, yazılı belgeleri içinde topluyor. Yani elinizdeki kitap vampirler hakkında ilk kaynağınız olmaya aday.

Editörlük, Kapak, Yayınevi

Ömer Ünal’ın editörlüğünü yaptığı ve Haydar Barış Aybakır’ın yayına hazırladığı eserde küçük hatalar dahi görmedim. Ayrıca yayınevinin diğer kitaplarına göz attığımda da Türk Mitolojisi hakkında çeşitli kaynaklara ev sahipliğini yaptığını gördüm.

Hilal Arslan’ın tasarladığı kapaktaki fontların çeşitliliğini çok beğendim. Keza Güven Erkin Erkal’ın arka kapak yazısıyla çok uyumlu bir arka kapak da var. Fakat ön kapaktaki figürü o kadar benimseyemedim, yine de eğer cadı ve vampir mitlerinin karşılaştırıldığı bir anlatımı varsa (kitapta bu mesele üzerine çok duruluyor) ön kapak da çok başarılı oluyor o zaman. Geriye tek bir sorun kalıyor, o da yayınevinin kocaman kullanılan logosu… Sanki biraz daha minimal kalsa bu kadar göz yormazdı.

Son Olarak

Eser içerik olarak çok etkili ve konsantre. Otuz beşinci sayfalarda çok uzun zaman okuduğumu düşünüp sayfa numarasına bakmıştım ve daha başlarda olduğumu fark etmiştim. Bunun kesinlikle akıcı olmamasıyla alakası yok; yazarların, alışageldiğimiz akademik metinlerin bir türlü bitmeyen giriş yazılarından ve dolaylı anlatım yollarından uzak durmalarıyla ilgili. Böyle olunca saf bilgi kalıyor ve mitleri öğrenmekten keyif alıyorsunuz. Yukarıda da değindiğim gibi eğer vampir üzerine bir kitap arıyorsanız bu o kitap!