Bilim İnsanlarına Göre 2023’ün En Önemli 10 Bilim Haberi

2023 yılının en önemli 10 bilim haberi listelendi. The Guardian’ın Birleşik Krallık’ta çıkan eki The Observer’a konuşan bilim insanları, geriye bırakmaya hazırlandığımız senenin öncü gelişmelerini seçti.

Bilimsel zaferlerin ve yeni buluşların damgasını vurduğu 2023, çeşitli bilimsel alanlarda sayısız önemli keşif ve ilerlemeyi gözler önüne serdi. Öncü Ay görevlerinden genetik çalışmalarda devrim niteliğindeki atılımlara ve iklimle ilgili düşündürücü yeni gelişmelere kadar, bu yıl dünyayı büyüleyen olağanüstü gelişmelerin hız trenine tanıklık etti.

İşte 2023’ün En Önemli 10 Bilim Haberi

1. Hindistan’ın Tarihi Ay Başarısı: Uzay Aracı Ay’ın Karanlık Yüzeyine Ulaştı

Dünya milyarderlerin uzay çalışmalarının çöküşünü izlerken, Hindistan Chandrayaan-3 ay aracı ile Ay’ın keşfedilmemiş güney kutbuna ulaşarak donmuş su rezervuarlarının varlığını ortaya çıkararak sessizce tarih yazdı. Normal maliyetlerin çok altında elde edilen başarı, Hindistan’ın uzay araştırmalarındaki hünerini ve potansiyelini gözler önüne serdi. Konuyla ilgili detaylı haberimize ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz.

2. Yapay Zekânın Ana Akıma Sıçrayışı

OpenAI’nin ChatGPT’si 2023’te yapay zekânın ana akım haline gelişini müjdeleyerek sahneye çıktı. Akıcılığı ve erişilebilirliği dünya çapındaki kullanıcıları büyüledi ve istihdamdan sağlık hizmetlerine kadar çeşitli sektörlerde yapay zekânın gelecekteki etkileri üzerine tartışmalara yol açtı.

3. Genç Kızların Matematiksel Yaratıcılığı

New Orleanslı gençler Calcea Johnson ve Ne’Kiya Jackson, mart ayında Amerikan Matematik Derneği toplantısında trigonometri kullanarak Pisagor teoreminin yeni bir matematiksel ispatını sundular.

Bu başarı Elisha Loomis’in 1940 tarihli kitabında belirtilen, denklemler arasındaki dairesel ilişki nedeniyle a^2 + b^2 = c^2 için trigonometrik bir ispatın imkânsız olduğu inancına meydan okuyor. Kızların yenilikçi “waffle konisi” ispatı, sinüs kuralı ve sonsuz geometrik serileri kullanarak yaratıcılık ve matematiksel çeviklik sergiledi. ∅=π/4 gibi belirli açılarda geçersizlik gibi sınırlamalara rağmen Matematik Derneği Başkanı Nira Chamberlain’in de vurguladığı gibi, kızların karmaşık matematiği kullanma becerilerine ilişkin yanlış kanıları ortadan kaldırdılar.

4. İnsan Göçünü Çözmek: Afrika’dan Daha Önceki Göç Sürecimize İlişkin Değerlendirmeler

Modern Afrikalılardan elde edilen DNA bulguları, Homo sapiens ve Neandertaller arasındaki erken etkileşimlerin daha önce düşünülenden çok daha erken olduğunu göstererek, insanlığın Afrika’dan göçüne dair yeni bilgiler sağladı.

Ekim ayında Pennsylvania Üniversitesi’nden Sarah Tishkoff tarafından yürütülen bir çalışma, bugün yaşayan Afrikalılarda bulunan az miktardaki Neandertal DNA’sının Homo sapiens soyuna 250.000 yıl kadar önce Avrasya’da bir yerde girdiğini, yani Afrika’yı birkaç kez ve düşünülenden çok daha önce terk ettiğimizi gösterdi.

5. Kayıtlara Geçen En Sıcak Yıl

2023 yılı kaydedilen en sıcak yıl olarak yeni bir rekor kırdı ve dünya çapında yıkıcı sonuçlara yol açarak iklim eylemi ve sürdürülebilir çözümlere duyulan acil ihtiyacı bir kez daha vurguladı.

2023’te rekor kıran sıcaklık seviyeleri küresel iklim etkilerini yoğunlaştırarak seller, orman yangınları ve hortumlar gibi yıkıcı olaylara yol açtı. Bu felaketler çok sayıda can aldı ve bazı bölgeleri yaşanmaz hale getirdi. Ancak bu krizin ortasında olumlu adımlar da atıldı: Birleşik Krallık yeşil enerji üretimini artırdı, yapay zekâ hava tahminlerine yardımcı oldu ve NASA’nın Swot uydusu Dünya’nın suyunu takip etti. Hidroloji profesörü Hannah Cloke, çözümler mevcut olsa da insan eylemlerinin soruna katkıda bulunduğu konusunda uyarıyor ve geleceğimizi güvence altına almak için iklim değişikliğindeki rolümüzün farkına varmamızın aciliyetini dile getiriyor.

6. Orak Hücre ve Akdeniz Anemisi Hastalığına Yeni Crispr Tedavisi

Birleşik Krallık’ın Orak Hücre Hastalığı ve Akdeniz anemisi (beta talasemi) için Crispr tedavisini onaylaması, potansiyel uzun vadeli etkileri ve maliyet endişeleri olsa da umut verici bir atılım sergiledi.

Tedavi, ağrıyı hafifletme ve kırmızı kan hücresi nakillerini azaltma konusunda umut vaat ediyor. Bununla birlikte potansiyel uzun vadeli riskler, güvenlik endişeleri ve yüksek maliyetler, sürdürülebilir olumlu sonuçlar ve bütçe tahsisi konusunda soru işaretleri yaratıyor. Yine de bu dönüm noktası UCL Eğitim Enstitüsü profesörlerinden Ann Phoenix’in de belirttiği gibi, ihtiyatlı bir iyimserliğe ihtiyaç duyulmasına rağmen, genellikle göz ardı edilen gruplara fayda sağlayarak daha eşitlikçi sağlık hizmetlerine doğru potansiyel bir değişimi ifade ediyor.

7. Zayıflama İnovasyonu: Wegovy

Wegovy gibi GLP-1 ilaçları, ilişkili yan etkileri olsa da kilo verme ve kardiyovasküler risk azaltmada umut verici sonuçlar sunan potansiyel kilo verme ilaçları olarak ortaya çıktı.

8. Oda Sıcaklığında Süperiletken: Arayış Devam Ediyor

Oda sıcaklığında süper iletken iddiası tekrarlama girişimlerinin başarısız olmasının ardından şüpheyle karşılandı ve titiz bilimsel doğrulamanın önemini vurgulayarak gelecekteki araştırmaların önünü açtı.

Bilim insanları uzun zamandır elektriği dirençsiz ileten bir malzeme olan oda sıcaklığında süper iletken arayışındaydı. Güney Koreli bir ekip temmuz ayında LK-99 bileşiği ile bir atılım yaptığını iddia etti, ancak bulguları tekrarlamak için yapılan sonraki girişimler başarısız oldu. Bu durum dikkatli malzeme analizi ve hakem incelemesine duyulan ihtiyacı bir kez daha vurguladı. Bu gerilemeye rağmen gerçek bir oda sıcaklığı süper iletkeni için araştırmaların devam etmesini teşvik ediyor ve potansiyel olarak öngörülemeyen keşiflere yol açıyor. Oxford Üniversitesi malzeme bilimi profesörü Saiful Islam, ihtiyatlı iyimserliği ve araştırmada yeni yolların izlenmesini savunuyor. Konuyla ilgili daha önce yaptığımız habere buradan ulaşabilirsiniz.

9. Azalan Kuş Popülasyonları Tarımsal Uygulamalarla Bağlantılı

Avrupa kuşlarının azalması artan pestisit ve gübre kullanımıyla ilişkilendirilerek tarımsal yoğunlaşmanın çevresel etkilerine ışık tutuyor.

Bu yıl küresel ısınmanın yanı sıra üzücü bir çevresel eğilime de işaret etti: vahşi yaşamın, özellikle de Avrupa kuşlarının hızla azalması. İklim acil durumundan çok daha az dikkat çekmesine rağmen, yapılan bir araştırma kırk yıl içinde Avrupa genelinde 550 milyon kuşun şaşırtıcı bir şekilde azaldığını ortaya koydu. Daha önce habitat kaybı ve kirlilik suçlu olarak kabul edilirken, Stanislas Rigal’in araştırması tarımsal yoğunlaşmanın, özellikle de artan pestisit ve gübre kullanımının, kuş popülasyonları için birincil tehdit olduğunu ortaya çıkardı.

Yeni bulgular, politika değişikliklerinin aciliyetinin altını çizmekte ve koruma çabalarına yönelik karar alma süreçlerini etkilemede büyük ölçekli çalışmaların kritik rolünü vurguluyor. Çevre bilimleri kıdemli öğretim görevlisi Joanna Bagniewska, önümüzdeki yıl politika önceliklerinde olumlu değişiklikler yapılması gerektiğini vurguladı.

10. Kök Hücre Temelli Embriyo Modelleri: Araştırmalarda Etik Alternatifler

Kök hücrelerden insan embriyosu benzeri yapılar oluşturma konusundaki ilerlemeler, pratik sınırlamalar devam etse de, erken gelişim ve genetik bozuklukların incelenmesinde yeni umutlar sundu.

Haziran ayında laboratuvar ortamında çoğalıcı kök hücrelerden embriyo benzeri yapıların oluşturulmasını tartışan bilimsel yayınlarda bir artış görüldü. Bu buluşlar kök hücrelerin erken insan embriyolarına benzeyen dokular oluşturma yeteneğini gösteren yenilikçi doğaları nedeniyle medyanın büyük ilgisini çekti. Kök hücre temelli embriyo modelleri, insan gelişimini incelemek ve doğumsal hastalıklar, düşük ve IVF zorlukları gibi sorunları ele almak için umut verici ve potansiyel olarak daha etik bir alternatif sunuyor.

Gelişmelere rağmen kültürlenmiş organizmaların çoğu insan embriyolarına benzemediğinden, bu modellerin verimliliğinin pratik uygulama için iyileştirilmesi gerekiyor. Francis Crick Enstitüsü’nde kıdemli bir grup lideri olan Robin Lovell-Badge, bu modellerin daha uygulanabilir olması için verimliliğin artırılması gerekliliğini söyledi.

Görüldüğü üzere 2023 yılı, uzayda gerçekleşen ilklerden tıbbi atılımlara kadar bir dizi önemli bilimsel gelşmeye tanıklık etti. İnsanlık gelecekteki ilerlemelerin yörüngesini şekillendirip etik, çevresel ve teknolojik sınırlar üzerinde düşünerek önümüzdeki yıllarda daha fazlası için uğraşmaya devam edecek.

Bu listede yer almayan ama size göre 2023’ün en önemli bilim haberi neydi? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, benzer içerikler için bizi Google News’ten takip edebilirsiniz.

Kaynak: The Guardian