Evrenin Şimdiye Kadarki En Detaylı Haritası Çıkarıldı: Karanlık Enerji, Evrim Geçiriyor Olabilir

Evrenin bugüne kadarki en detaylı üç boyutlu haritası oluşturuldu. Araştırmacılar, 20 yıldan uzun süredir varlığından haberdar oldukları karanlık enerjinin zaman içerisinde yaşadığı değişime ışık tutmaya hazırlanıyor.

Bilim insanlarının evreni parçalara ayırıyor gibi görünen bu görünmez enerjinin sırrını çözmek için çalışmalarını sürdürseler de hakkında hâlâ neredeyse hiçbir şey bilmiyorlar. Aslında karanlık enerji bir madde bile olmayabilir. Bir kuvvet ya da uzayın kendine özgü bir özelliği olması bile olasılıklar dahilinde.

Kozmolojinin standart modeli karanlık enerjinin evrende ve zaman boyunca değişmez olduğunu ve onu uzayın temel bir özelliği hâline getirdiğini öne sürüyor. Eğer sabit olsaydı, evrenin yüzde 70’ini oluşturan gizemli karanlık enerji tüm yıldızları ve galaksileri uzağa iterdi. Bununla birlikte bu yeni araştırma, varsayımsal bir “anti-yerçekimi” kuvveti olarak da bilinen karanlık enerjinin sabit kalmak yerine zamanla gelişebileceğini ve evrenin sakinleri için daha az yalnız bir geleceğe işaret edebileceğini gösterebilir.

Evrenin En Detaylı Haritası Bilim İnsanlarına Birçok Kapı Aralıyor

Eğer bu erken sonuç gelecekteki gözlemlerle örtüşürse kozmologlar en azından lambda’nın karanlık enerjiyi temsil ettiği evrenin matematiksel bir modeli olan hakim Lambda CDM (LCDM) modelindeki sistematik belirsizlikleri araştırmak zorunda kalabilirler. Ayrıca en uygun modeli bulmak için evrenin düzinelerce başka modelini de incelemeye başlamaları gerekebilir. Yine de kanıtlar bir sinyalin resmi bir keşif olarak kutlanıp kutlanamayacağını belirleyen “5-sigma eşiği” olarak bilinen değere ulaşmıyor. Dolayısıyla karanlık enerjinin evrimi hakkında sürekli olarak ortaya çıkan yorumlar, gelecek birkaç yıl içinde elde edilmesi planlanan daha fazla veri ile değişebilir.

Evrenin ivmesini süpernovalarla ölçen Boston Üniversitesi’nden Dillon Brout çalışmaya dair şu ifadeleri kullandı:

“Eğer bu doğruysa kozmolojiyi alt üst eder. Böyle bir keşif evrenimiz hakkındaki en iyi anlayışımızın ne olduğuna dair düşüncelerimizde bir ezber bozan değişimine neden olacaktır.”

Arizona Kitt Peak Ulusal Gözlemevi’ndeki Karanlık Enerji Spektroskopik Enstrümanı (DESI) her ay bir milyon galaksinin konumunu tespit ediyor. Bu gözlemler sayesinde kozmologlar evrenin genişleme hızının son 11 milyar yılda nasıl arttığını ölçebiliyor. “Evrenin sokak lambalarına” benzetilebilecek bu uzak galaksiler, böylece kozmologların evrene nüfuz eden karanlık enerji muammasını incelemelerine yardımcı oluyor.

Karanlık Enerji Spektroskopik Enstrümanı Gücünü Kanıtladı

4 Nisan 2024 tarihinde Karanlık Enerji Spektroskopik Enstrümanı evrenin şimdiye kadarki en detaylı üç boyutlu haritasını paylaştı. Bu harita, evrenin son 11 milyar yıldaki genişleme hızının yüksek hassasiyetli ölçümlerini de içeriyor. DESI böylelikle kendisinden önce aynı görevi yürüten Sloan Digital Sky Survey’e kıyasla erken evrenin genişleme geçmişini ölçmede iki kat daha güçlü olduğunu kanıtladı.

DESI’ın yeni üç boyutlu haritası, düğümlenmiş iplikler gibi bir arada kümelenmiş sayısız galaksiye ek olarak evrenin başlangıcında oluşan ilk ses dalgaları olarak anılan baryon akustik salınımlarına (BAO) da ışık tutuyor. Bu ince, üç boyutlu kırışıklıklar, evrenin ilk 380.000 yılında var olan maddenin içinden geçerek zamanla donmuş ve kozmosun ilk yıllarının kalıntılarına dönüşmüştü. Araştırmacılar bu donmuş BAO’ların boyutlarını haritalandırarak galaksilere olan mesafeleri tahmin etmeyi ve evrenin zamanın çeşitli noktalarında ne kadar hızlı genişlediğini çıkarmayı başardılar.

DESI ayrıca kuasar adı verilen 400.000’den fazla yoğun parlak nesneyi de inceledi. Bu nesnelerden gelen ışık yıldızlararası uzayda süzülürken gaz ve toz bulutları tarafından emiliyor ve kozmologların galaksileri haritalamaya benzer bir şekilde yoğun madde ceplerini haritalamasına yardımcı oluyor.

Evrenin Erken Dönemine Bir Bakış İmkânı Sağlanıyor

İspanya’daki Yüksek Enerji Fiziği Enstitüsü’nde bilim insanı ve DESI işbirliğinin bir üyesi olan Andreu Font-Ribera yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:

“Evrenin henüz çok genç olduğu zamanlara bakmamıza olanak sağlıyor. Bu gerçekten yapılması zor bir ölçüm ve başarılı olduğunu görmek çok güzel.”

Karanlık enerjinin zamanla evrim geçiriyor olabileceğine dair ön sonuç, DESI verilerinin diğer kozmolojik verilerle birleştirildiği bir analiz sayesinde elde ediliyor. Araştırmacılar, değişken bir karanlık enerji modelinin standart modele kıyasla verilerle daha iyi uyum sağladığını da tespit etmiş durumdalar.

Utah Üniversitesi’nden DESI sözcüsü Kyle Dawson yaptığı açıklamada şu değerlendirmede bulundu:

“Lambda CDM’in yanlış olduğunu söyleyecek kadar güçlü bir tercih değil. Aslında daha önce bu modelden gerçek bir anlam ifade eden sapmalar bulmamıştık.”

Veri kümeleri şimdilik karanlık enerjinin zamanla gelişen doğasına dair ikna edici veri kümeleri ortaya koyamasa da toplanan verinin miktarı arttıkça bu ihtimal de giderek yükseliyor.

Dawson, ilk analizlere göre karanlık enerjinin evrenin hızlanmasında güçlü bir itici güç olmaktan çıkıp bir dereceye kadar azalmaya başladığının görüldüğünü de ifade etti.

Dillon Brout ise değerlendirmesini şu sözlerle noktaladı:

“Eğer bu gerçekse, keşfedilmemiş bir bölgedeyiz.”

Siz evrenin üç boyutlu haritası hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarınızı Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, bilim dünyasından son gelişmeler için bizleri Google News’ten takibe alabilirsiniz.

Kaynak: Space