Özgür Kuru
Binlerce yıldır hüküm süren iktidarlar Orta Doğu dinlerini ve kültürlerini tek bir kültüre indirgiyorlardı. Fakat Kongre Kütüphanesi (Pers Kütüphanesi) bunun tam tersini yaparak tam yedi yüz yıllık olan ve nadir Farsça el yazmalarını barındıran arşivin dijital koleksiyonunu yayınladı. Bu ücretsiz kaynak bir çoğu İslami olamakla birlikte; birbirinden farklı, çeşitli dini, ulusal, dilsel ve kültürel geleneklere bir pencere açıyor.
Afrika ve Orta Doğu uzmanı Hiraz Dinavari, “Bugünlerde Pers kültürü İran ile eşleştiriliyor fakat derinlemesine baktığınızda bu koleksiyon birçok kültürün birleşiminden oluşuyor,” diyerek arşivin önemine vurgu yapıyor.
Atlas Obscura yazarlarından Jonathan Carey ise, “Bu bilgi birikimine katkı verenler arsında Türklerin, Hintlilerin ve Orta Asyalıların olduğunu,” belirterek sadece 155 yazmanın olduğu arşivin diğer el yazma arşivlerine göre daha küçük olmasına rağmen önemli bir yere sahip olduğunu aktardı.
Kongre Kütüphanesi’nin notları ise arşivin kalitesi ve çeşitliliği, özellikle değeri, İran, Afganistan, Tacikistan gibi Farsça konuşan toplumlarının yanı sıra, 13. yüzyıla kadar dayanan Hindistan, Orta Asya ve Kafkasya coğrafyasında yapılmış sanat, bilim, din ve felsefe alanındaki çalışmaları kapsamasıyla ortaya çıktığını ortaya koyuyor.
Pers El Yazmaları Stilize Edilmiş Savaş Sahneleri ve İnsan Figürleri İçeriyor
Carey, özellikle İslam öncesi Pers destan şiiri olan Şammah -ki bu şiir İlyada ve Odesa’ya benzer- gibi eserleri ortaya koyan arşivin bunun yanı sıra 17. yüzyıl Babür İmparatoru Shah Jahan (Şah Cihan)’ın hayatına dair notları da içerdiğini notlarına ekledi. Şah Cihan’ın ayrıca Taç Mahal’in yapımında bulunmuş ve denetlemiş olması ile de önemli bir Babür İmparatoru olduğunu da ekleyelim.
Kütüphane, Rumi (Mevlana), Saadi, Hafez ve Jami gibi şairlerin eserlerinin Nizami Ganjavi (Nizam-ı Gencevi) şiirleriyle yan yana olduğunu işaret ederken, renkli İslami metinler, stilize edilmiş savaş sahneleri ve insan figürleri ile okuyucuları büyük bir sürprizin beklediğini iletti.
İslam sanatı tipik olarak ikonoklastik (yerleşmiş geleneklere karşı çıkan bir yapı) olarak düşünülür. Ancak bazı mezhepler bu görüşlere karşı çıkmışlardı. Bu elbette ikonoklas tasvirlerinin önemini azaltmıyor. Birçok Orta Çağ ve erken dönem modern İslam sanatı, karmaşık desenleri, tasarımları ve kaligrafiyi uygularken; insan ve hayvan benzerliklerini titizlikle önler. Kendi yolunda derinlikle hareket eden İslam sanatı, titizlikle detaylandırılmış, tutkuyla ortaya konmuş, şekil, renk, oran ve çizgilerle matematiksel ve estetik fikirlerle birlikte kendi yolunda devam ederken, yüz yıllardır dünyanın dört bir yanındaki sanatçılara ilham vermeye devam ediyor.
1708 yıllarında Arapça olarak nakşedilmiş ve aralarında Farsça çevirilere yer verilmiş bir sayfa bulunan arşivde, Farsçaya çevrilmiş olan İbranice Mezmurlar gibi diğer din ve inançlardan metinlere de ev sahipliği yapıyor. Ayrıca bilimsel metinler ve haritalar, nadir Farsça el yazması koleksiyonu ile 10. yüzyıldan günümüze kadar süre gelen Pers dili ve kültürüne ait örneklere sahip olduğu kütüphane tarafından dile getiriliyor.
Arşive BURAYA tıklayarak ulaşmanız mümkün.
Kaynak: Open Culture
Yedi yüzyıl öncesinin doğrudan “Pers” kültürü olarak tanımlanması pek doğru değil sanırım.Her ne kadar Perslerin etnik ve kültürel olarak devamı olsa da o dönemlerin Akkoyunlu, Karakoyunlu, Safeviye dönemi olarak düşünülmesi daha doğru olurdu.
Pers kültürü ve varlığı millattan öncesine kadar dayanır. İlk Pers imparatorluğu olan Ahameniş imparatorluğudur. Sasanilerde Pers imparatorluklarından biridir. Ahameniş İmparatorluğu, Anadolu, bugünkü İran, Hazar Denizinin güneyi ile batısında Orta Asyaya kadar hüküm sürmüşler kuruluşları ise milattan önce 6. yüzyıl.