Bengi Subaşı
Masallarda Cinsiyet Rolleri‘nin ilk bölümünde konuğumuz Pamuk Prenses‘ti. Bugünse sırada Uyuyan Güzel var.
Keyifli okumalar dileriz!
Uyuyan Güzel
Grimm Kardeşlerin bilinen bir başka masalı da Uyuyan Güzel’dir. Bilinen ilk versiyonlarından biri Ay, Güneş ve Talia adıyla İtalyan şair Giambattista Basile tarafından 1634’te yazılmıştır. Daha sonradan Charles Perrault ve Grimm kardeşler bu masaldan esinlenerek bu masalın en bilinen versiyonlarını ortaya koymuşlardır.
Bu masalda da cinsiyet rollerini destekleyen ögeler bulunmakta. Masalın başında kral ve kraliçenin en çok istediği şey bir çocuklarının olmasıdır. Çünkü ataerkil toplumda çocuk, evlilik ve erkeğin kendini ispatlaması için gereklidir. Kadınlar içinse annelik gerekli, övülen bir kavramdır ve kadınlar için hayattaki temel amaçtır. Başka masallarda da sık sık ortaya çıkan bir durumdur çocuk özlemi. Mesela Rapunzel şöyle başlar:
“Bir zamanlar bir karı koca vardı; uzun zamandır bir çocuk istemelerine karşın olmuyordu: Derken kadın Tanrı bana istediğimi verecek diye umutlandı.”
Masalda başka bir anne figürü ise perilerdir. Kral prensesin doğumunu kutlamak için bir parti verir ve burada periler prensese yetenekler bahşeder. Perilerin hediyeleriyse güzellik, erdem, yumuşak huylu olmak, dans etmek ve şarkı söyleyebilmektir. Bir kadını ideal eş yapacak her şey periler tarafından sağlanmıştır. Periler bir anne gibi prensesi iyi ve yeterli yapmışlardır. Kötü peri tarafından yapılan kehanete karşı da periler prensesi korumaya çalışmıştır. Prensesin 17 yaşına gelince eline batacak bir iğne sonucu öleceğini söyleyen kehanete karşı iyi bir peri kehaneti 100 yıllık uykuya çevirir. Her ne kadar prensesi bu durumda korumaya çalışsalar bile hiçbiri yeterli değildir. Yardıma ihtiyaç duyan kadını kurtaracak kişi prensesten daha üstün olan prens olacaktır.
Masallardaki bütün periler genç olarak anlatılırken kötü peri yaşlıdır. Çirkin olmak ve yaşlılık masallarda hep kötüyle bağdaştırılır. Genç ve güzeller ödüllendirilirken yaşlılar gizemli ve kötü niyetlidir. Alice Neikirk’in dediği gibi:
“Eğer kahramanımız güzel ve iyiyse, o zaman kötü karakterde tam tersi özelliklere sahip olmalıdır.”
Güzel olmayan kötü karakterse hep kıskançlıkla tanımlanır ki bu masalda da benzer bir durum görülür. Bu klişelerde çocukları “güzel bir yüzle güzel bir karakterin ilişkisine inandırır.”
Prensesin eline iğne batması, Bruno Bettelheim tarafından menstrüasyon başlangıcı olarak yorumlanır. Aynı zamanda fallik sembol olan iğnenin batması, bekâretin kaybedilmesi anlamına da gelebilir. Bütün bunlar prensesin çocukluktan çıkıp büyüme sürecine girmesi anlamına gelir. Bettelheim’a göre, prensesin babası cinsel uyanışın gerekliliğini anlamaz ve engel olmaya çalışır. Bu yüzden bütün iğnelerin yok edilmesini ister. Bu da kadın cinselliğinin korkulan bir şey olduğunu ve kadınların kendilerine yabancılaşmasını gösterir. Fransız eleştirmen Hélène Cixous “Medusa’nın Gülüşü” başlıklı yazısında bunu şöyle açıklıyor:
“Kara kıta’ ne karadır ne de keşfedilemezdir: Hâlâ keşfedilememiştir; çünkü keşfedilemeyecek kadar kara olduğuna inandırıldık.”
Kara kıta, Sigmund Freud’un kadın cinselliğinin belirlenemez olduğunu söylemek için kullandığı bir deyiştir. Cixous şöyle devam ediyor:
“Medusa’yı görmek için yüzüne çekinmeden bakmak yeterli: Ve o ölümcül değil. O güzel ve gülüyor. Erkekler temsil edilemeyen iki şey olduğunu söylüyorlar: Ölüm ve dişil cinsiyet. Çünkü dişiliğin ölümle bağdaştırılmasına ihtiyaçları var; onları sertleştiren bu korku! Kendileri için bizden korkmaya ihtiyaçları var! … Biz bedenlerimizden vazgeçtik, bize utanılacak şekilde onu yok saymamız, onu saçma bir edeplilikle dövmemiz öğretildi.”
Tehlikeli bir figür olarak görülen Medusa, Cixous tarafından güzel ve dikkate alınması gereken bir kadın olarak gösterilmiş ve kadınlarla ilgili yanlış anlaşılmayı tasviriyle düzeltmiştir. Uyuyan Güzel masalı da görüldüğü gibi benzer bir elemente sahip.
Prenses, eline iğne batmasından sonra 100 yıllık bir uykuya dalar. Sarayın etrafındaki dikenli güller büyüyünce de saray erişilemez ve görünmez olur ve prenses Dikenligül olarak anılmaya başlar. Prensesi kurtarmak ve sahip olmak için bir sürü prens gelmiştir ama başarısız olmuştur. Aradan 100 yıl geçince ve uyanmanın zamanı gelince, orman bir prensin içeri girmesine izin verir ve prens prensesi görünce güzelliğinden çok etkilenip prensesi öper. Aradan geçen 100 sene sonunda büyüyen Dikenligül çocuk olarak ölür ve prensin öpücüğüyle yetişkin olarak yeniden doğar. Ama aslında değişen bir şey yoktur. Dikenligül’ün babası gitmiş ve yerine başka bir erkek gelmiştir. Hâlâ itaat edilecek birisi vardır. Burada da bu kişi kurtarıcımız beyaz atlı prens oluyor.
Prensin ilk kez gördüğü birisini uykusunda öpmesi de yine Pamuk Prenses’e olduğu gibi problemlidir. Uyuyan Güzel’e periler tarafından bahşedilen özellikler etkisini prens üzerinde göstermiştir. Onu tanımasına gerek bile yoktur çünkü prensesin güzelliği onu ideal figür yapmaya yeter. Kadınların pasif, itaatkâr ve sessiz olanlarının iyi olarak düşünüldüğünü hatırlarsak prensesin pasifliği, uykuda olması akla şu soruyu da getirir: Prens, prensese uykudayken mi âşık olur yoksa uykuda olduğu için mi âşık olur? Adrianne Blue bu durumu şöyle açıklıyor:
“Uyuyan Güzel, sanırım Sıradan Erkek’in hayalindeki kadın. Uyur ve bekler. İlk uyarlamalarda apaçık bir biçimde peri masalının ideolojisi, kızın, genç adamın fantazilerini yazacağı bir tabula rosa, bir boş levha olduğudur. Uyuduğu için genç adama sorun çıkartmaz, küstahlık etmez. Genç adam ona her istediğini yapabilir. İlk anlatımlarda, kız uyurken ırzına geçer. Sonraları, Grimm kardeşler ve Disney tarafından derlenen öykülerde, genç adam kızı öperek uyandırır.”
Ayrıca uykunun ölümü sembolize ettiğini düşünürsek, bu durum prensi tıpkı Pamuk Prenses masalındaki prens gibi bir nekrofili yapmaz mı?
Masalın ilk versiyonu Güneş, Ay ve Talia’da durum daha da kötüdür. Alıntıda bahsedildiği gibi masalın ilk halinde Talia’yı uyurken bulan kral, masalda geçen tabirle “aşkın meyvelerini toplar.”
“Aşkın ateşiyle yanan kral onu bir kanepeye taşır. Aşkın meyvelerini toplar ve onu orada yatarken bırakır. Sonra krallığına geri döner ve uzun bir süre için yaşadığı aşk macerasını tamamen unutur.”
Talia sonradan ikiz doğurur ve bebeklerden birisi ketenin parmağına batması sonucu uyuyan prensesin parmağını emer ve keteni çıkartır. Güzellik sebebi ile haklı gösterilen tecavüz ya da öpücük masalda dikkat bile çekmez. Grimm masalında prenses gözlerini açar ve prense dostça bakar. Az önce olanlar ya da prensi tanımaması önemli değildir. Çünkü zenginliği, statüsü ve maceraya yatkınlığıyla prens iyi bir koca adayıdır. İdealleştirilen evlilik ve mutlu son için uygundur. Öpücük ile prenses bir yetişkin olarak yeniden doğar. Prens ise maceraperestliği ve büyümenin başka bir yolu olan cinsel birleşme ile kendini kanıtlar. Prens için de öpücük büyümeyi temsil ettiği için kendini kanıtlamış olur ve en güzel kızla evlenmeye hak kazanır. Prenses ise güzellik ve iyiliğin ödülü olan zengin ve yakışıklı prensle evlenerek ödüllendirilir. İki karakter de evliliğe hazırdır ve her zaman olduğu gibi sonsuza dek mutlu mesut yaşarlar.
Bu ne hız? Daha birinciyi okuyamamışken.
Bu masalın ilk haliyle ilgili bilgileri duymuş, bunu bir masala yakıştıramadığımdan inanamamıştım. Doğruluğundan emin oldum, şimdi. Düşündürücü…
Ve emeğinize sağlık yazılar için.