2023 Nobel Fizik Ödülü’nde Kazananlar Belli Oldu: “Evreni Araştırmak için Yepyeni Bir Yol Açıldı”

2023 Nobel Fizik Ödülü kazananları açıklandı. Ödül, daha önce takip edilmesinin imkansız olduğu düşünülen elektronların son derece hızlı hareketlerini anlamak için lazer kullanarak çığır açan bir teknik geliştirmeyi başaran Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier’ye verildi.

Nobel komitesi bugün Stockholm’de ödülü açıklarken Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier’nin “elektronların hareket ettiği veya enerji değiştirdiği hızlı süreçleri ölçmek için kullanılabilecek son derece kısa ışık darbeleri yaratmanın bir yolunu bulabildiklerine” dikkat çekti.

Komite, ödül sahiplerini “insanlığa atom ve moleküllerin içindeki elektronların dünyasını keşfetmek için yeni araçlar” kazandırdıkları için övgüyle takdim etti.

Son araştırmalara dek elektronların atom ve moleküller içindeki hareketlerinin neredeyse ölçülemeyecek ölçüde hızlı olduğu düşünülüyordu. Bu hız, saniyenin bir kentilyonda biri olan attosaniye cinsinden ölçülüyor. Komite keşfin önemine dikkat çekerken, “Bir attosaniye bir saniyeye, bir saniye de evrenin yaşına eşittir,” ifadesini kullandı.

Amerikan Fizik Derneği Başkanı ve Chicago Üniversitesi profesörlerinden Bob Rosner yaptığı açıklamada bilim insanlarının başarısını şu sözlerle tanımladı:

“Bir anlamda, moleküllerin bir araya gelişini izlememizi sağlayan bir molekül oluşturmak için gerekli şeylerin nasıl bir araya geldiğini gösteren bir aydınlatma aracı sağladılar.”

Rosner açıklamasına, “Bu hareketler o kadar hızlı gerçekleşiyor ki, normalde bunların nasıl gerçekleştiği ya da olayların sırasının ne olduğu konusunda hiçbir fikrimiz yoktu,” şeklinde devam etti. Ancak bilim insanlarının bu çalışması sayesinde artık bu hareketlerin nasıl gerçekleştiğine dair gözlem yapabildiklerini de sözlerine ekledi.

2023 Nobel Fizik Ödülü Kazananları Tarihe Geçti

Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier, ultra kısa ışık patlamaları üretmek için hassas lazerler kullandı. İsveç’teki Lund Üniversitesi’nde profesör olan L’Huillier, lazer ışığının bir gazdaki atomlarla etkileşiminden kaynaklanan yeni bir etki keşfetti. Ohio State Üniversitesi’nde profesör olan Agostini ve Almanya’daki Max Planck Kuantum Optik Enstitüsü’nde profesör olan Krausz, daha sonra bu etkinin daha önce mümkün olandan daha kısa ışık darbeleri oluşturmak için kullanılabileceğini gösterdi.

Nobel Fizik Ödülü’nün verilmeye başlandığı 1901’den bu yana, bu alanda ödül kazanan beşinci kadın olan L’Huillier, bu sabah Stockholm’den arandığı sırada derste olduğunu ve telefonu ancak üçüncü ya da dördüncü çalışında açtığını söyledi.

L’Huillier, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi Genel Sekreteri Hans Ellegren’e yaptığı açıklamada, “Dersimin son yarım saatini tamamlamak biraz zor oldu,” dedi.

Komite, üçlünün birlikte lazerlerle yaptıkları deneylerin “en kısa anları yakalamalarını” sağladığını söyledi.

Komite ayrıca, çıplak gözüyle bir sinek kuşunun kanat çırpışlarını ayırt edememesi gibi, bu buluşa kadar bilim insanlarının bir elektronun bireysel hareketlerini gözlemleyemediğini veya ölçemediğini açıkladı. Elektronların bu hızlı hareketleri birbirine karışarak gözlemlenmelerini imkansız hâle getiriyordu.

“Olay ne kadar hızlıysa, anı yakalamak için fotoğrafın o kadar hızlı çekilmesi gerekir. Aynı ilke elektronların hareketlerinin anlık görüntüsünü almaya çalışırken de geçerlidir.”

Yarı İletken Endüstride Görüntüleme Aracı Olarak Kullanılabilir

L’Huillier araştırmanın potansiyel kullanımlarının ilki için “elektronlara baktığımızda onları gerçekten anlamak” olduğunu söyledi.

“İkincisi ise çok daha pratik bir alan. Ürettiğimiz bu radyasyon, yarı iletken endüstrisi için bir görüntüleme aracı olarak da yararlı olacak.”

İsveç’teki Uppsala Üniversitesi’nde teorik manyetizma profesörü olan ve 2023 Nobel Fizik Ödülü’nün jürisinde bulunan Olle Eriksson, atomu bir küp şekerin etrafında dolaşan sineklere benzetti.

“Attosaniyelik zaman ölçeğinde zaman sanki durmuş gibidir. Elektronlar dışında her şey tamamen sabittir ve bu nedenle göreceğiniz tek şey küp şekerin kendisinin değil de bu sineklerin (elektronların) hareketidir. Bu sayede elektronları inceleyebiliyoruz. Ve elektronlar tüm kimyasal bağlardan sorumlulardır.”

Bu teknik bilim insanlarının elektronları doğrudan görmesine izin vermiyor, ancak hızla hareket eden bir şeyi görüntülemek için flaş ışığı gibi çalışıyor ve bilim insanlarının elektrik yükü taşıyan atom altı parçacıkların farklı özelliklerini ölçmesine olanak tanıyor.

“Evrene Yepyeni Bir Pencere”

Amerikan Fizik Enstitüsü Başkanı Michael Moloney bu keşfin, “Evrenimize yepyeni bir pencere açtığını,” söyledi ve açıklamasına şöyle devam etti:

“Maddenin içine bir darbe gönderebilirsiniz. Çok çok kısa bir darbe ve darbeden sonra bir darbe daha. Bu da (elektron) yükünün moleküller arasında ve moleküller içinde nasıl hareket ettiğini görmenizi ve tüm kimyasal ve fiziksel reaksiyonların temellerini gerçekten anlamanızı sağlar.”

2023 Nobel Fizik Ödülü’nün sahipleri hakkında konuşan Moloney sözlerine şunları da ekledi:

“Bu keşif, fizikte ve bilimde, üç fizikçinin çalışmalarıyla evreni araştırmak için yepyeni bir yolun açıldığı bir başka dönüştürücü andır.”

2023 Nobel Fizik Ödülü’nün sahibi olan bilim insanları, Nobel madalyasının yanı sıra 11 milyon kron (yaklaşık 26.5 milyon TL) para ödülünün de sahibi oldu.

Dün İsveç’te Tıp Ödülü ile başlayan Nobel Ödülleri sezonu önümüzdeki günlerde kimya, edebiyat ve ekonomi dallarında açıklanacak ödüllerle devam edecek. Nobel Barış Ödülü ise cuma günü Norveç’te açıklanacak.

2023 Nobel Fizik Ödülü kazananları hakkında sizin yorumlarınız neler? Görüşlerinizi Kayıp Rıhtım Forum’da paylaşabilir, yeni gelişmeler için bizleri Google News’ten takip edebilirsiniz.

Kaynak: CNN