Ghost World: Geç Dönem Ergenlik Çatışmaları

Ergenlik döneminin, insan hayatının en ilginç ve zor periyotlarından biri olduğunu söylemek zor olmaz. Hâl böyle olunca üretenler için irdelenmesi ve kurcalanması da çok doğal. Herkes kendi gözlemleri ve yaşam pratikleri doğrultusunda bunu yapıtlarına yansıtıyor. Bu vesileyle hem edebiyatta hem de ekranlarda ergenlik üzerine çeşitli eserlerle çokça karşılaşıyoruz. Karşılaşmaya da devam edeceğiz çünkü gizemleriyle meraklarımızı meşgul etmeye her zaman devam edecektir.

Ergenliği Konu Alan Eserlerin Farklılaşması

Bu dönem üzerine yapılan eserleri ikiye ayırmak lazım. İlki özellikle bu yaş grubundakiler için yapılan Genç Yetişkin (Young Adult) eserler. Zaten hepimizin illaki duyduğu bu türe örnek vermek gerekirse; son dönemlerde iyice adını duyuran Açlık Oyunları (The Hunger Games), Uyumsuz (Divergent) ya da vampir sevenleri sinirden delirten o meşhur Alacakaranlık (Twilight) serisi. Aralarında belli yaş grubu dışında genele de hitap edeni var tabii veya kaliteleri de değişkenlik gösterebiliyor.

İkincisiyse yine bu dönemi ele alan, ancak tarz olarak oldukça farklılaşan ve daha çok geç dönem ergenlere veya ergenlik sonrasındakilere hitap eden yapımlar. Edebiyatta ve sinemada, Coming of Age olarak adlandırılıyor. Bunlar beklenildiği üzere dönemi çeşitli yönleriyle analiz, gözlem ve işleme konusunda yer yer çok daha ağır ve yetkin olabiliyor. Örnek olarak sinemada Stephen King’in Ceset (The Body) adlı öyküsünden uyarlanan Benimle Kal (Stand by Me), Kahvaltı Kulübü (The Breakfast Club) gibi analiz gücü çok yüksek ve harika filmlerin yanı sıra yakın dönemde çıkan başarılı yapım Çocukluk’u (Boyhood) da söyleyebiliriz. Edebiyatta da güzel örnekleri say say bitmez. İlk akla gelenlerden biri tabii ki J. D. Salinger‘in derslik kitabı Çavdar Tarlasında Çocuklar. Çizgi romanlarda da bu bayrağı taşıyanlardan biri, incelememize konu olan Daniel Clowes’un Salinger’in kitabından da esinlenerek yazdığı Ghost World.

Daniel Clowes ve Yaşamının Eserlerinde Etkileri

Daniel Clowes, 1961 yılında Chicago’da doğan önemli bir çizgi roman yazar ve çizeri. Kendisi temelde çizgi roman ile uğraşmasının yanı sıra senaryo alanında da kalem oynatmakta. Özellikle sinemaya uyarlanan kendi eserlerinde (Ghost World, Art School Confidential) senarist koltuğunda oturuyor.

Chicago ve burada büyümesinin yaşamında ve eserlerinde önemli pay sahibi olduğunu hem yazdıklarından hem de kendi söylemlerinde görüyoruz. Kendisi çok iyi bir gözlemci, zaten böyle olmasaydı eserlerinde insan yaşamını bu seviyede veremezdi. Bununla birlikte, doğduğu yerin etkilerini eserlerinde görüyoruz. Sadece bireyi değil, çevresini ve kültürünü de incelemiş ve eserlerine bütünlüklü bir şekilde aktarabiliyor.

Çizgi roman konusunda iki önemli döneme ayrılıyor kariyeri. İlki farklı birçok kısa hikâye içeren kitabı Eightball ile camiada sesini duyuruyor ve “farklı” olduğu hem okurlarca hem de eleştirmenlerce görülüyor. İkincisiyse bu çizgi romanda yazdığı hikâyeleri genişletip ayrı olarak bastığı kısım. Burada yazacağım Ghost World de ilk başta kendisine Eightball içinde yer buluyor, sonrasında ayrı olarak 1997 yılında genişletilerek çıkıyor okuyucuların karşısına.
Beni hep “cool” görünmeye çalışmakla suçluyo’… “herkes cool görünmeye çalışıyor dedim ben de. Ben sadece başarılıyım…” Ne yani bi’ sürü insan kötü görünmeye mi çalışıyo?  – Enid Coleslaw

Ne Anlatıyor ve Nasıl?

Temel olarak kitap yazarın yaşamıyla da bağlantılı şekilde X jenerasyonu geç dönem ergenlerini konu alıyor. Çünkü Y ve sonraki jenerasyonlara kıyasla Clowes’un deneyimleri daha çok bu kuşakla ilişkili ve doğal olarak daha iyi biliyor. Şehirde farklı farklı kişiliklere sahip bu jenerasyondan çeşitli insanlarla karşılaşıyoruz. Karakterizasyonlar harika anlatılmış, hikâye anlatımında çok önemli bir role sahip. Bu çok mühim, çünkü bunun üzerinden yazarın her yönüyle gençliği mercek altına aldığını görüyoruz.

Aynı zamanda güzel bir dönemsel anlatıma sahip. Kullandığı şarkılar, konuşmalar, insanların hobileri, yapılardaki çizimler… Her şeyiyle kuşağı doğru bir şekilde aktarıyor ve bu vesileyle yapmacıklık hissi ortadan kaldırılmış.

Karakter Çalışmaları ve İrdelenenler

Bu karakterler arasında, Enid ve Rebacca adlı liselerini yeni bitirmiş iki kıza odaklanıyoruz. Bu ikisi hem bireysel bazda özellikleri hem de arkadaşlıklarının yapısı konusunda çok ince işlenmiş. Sonradan Clowes’un kendisinin de söylediği şekilde, örnek olarak öykünün geçtiği bölgenin kendi yaşamıyla ve Enid karakterinin de doğrudan kendisinden esinlendiğini söylüyor. Aslında bu bir bakıma içe bakış. Bu yüzden zor ve tehlikeli; iyi bir farkındalığa sahip olmak ve bunu sayfalara cesurca aktarabilmek gerekli. Başarısız olunursa yapay tat çok hissedilebilir, diğer yandan üstesinden gelinirse Çavdar Tarlasında Çocuklar‘da olduğu gibi sorgulatan şahane bir iş çıkar ortaya.
Kabul et, Dünya üstündeki her erkekten nefret ediyorsun! – Rebecca – Hiç de değil. Ben sadece şu gıcık, girişken, bohem bozuntusu sanat okulu öğrencilerinden nefret ediyorum. – Enid Coleslaw
Enid ve Rebacca, lisenin bitimiyle birlikte boşluğa düşüyor. Arkadaşlıklarının ne olacağı ve gelecekte ne yapacakları üzerine yeni bir çatışma doğuyor aralarında ve kendi içlerinde. Eser boyunca bunun gibi çeşitli çatışmalar ve bununla nasıl başa çıkıldığı ele alınan önemli meselelerden. Amaçsızca etrafta dolanıyorlar, gelecekle ilgili verecekleri kritik kararın dönemecine hızlıca girmenin ağırlığı altında eziliyorlar. Eh, kolay bir dönem değil ve yaşadıkları zorluklar çok doğal. Bir anda her şey değişiyor ve karar vermeleri bekleniyor.

Detaylı Anlatım

Gelecek kaygılarının yanında arkadaşlık ilişkilerinde de çıkmaz var ve bir çözülmesi gereken problem daha irdeleniyor. Basit gibi görünen, ancak çok katmanlı derin bir anlatıma sahip. Çizgi roman ilerledikçe, yaşadıklarına göre karakterleri de değişim gösteriyor ve okuyucu olarak bunu çok rahat hissedebiliyoruz. “Kararsızlık” bu iki kız için ayırt edici bir yerde; yer yer yapmacık, yaşamını her yönden planladığını hava atmak için vurgulayan gösteriş meraklısı farklı farklı arkadaşlarıyla karşılaşıyorlar. Bunlar üzerinden kararsızlıkları ve öfkeleri vurgulanıyor.

Enid olaylara yaklaşım ve temelde karakterizasyon olarak, edebiyat camiasında ergenlerin şahı diyebileceğimiz Holden Caulfield’dan esinlenmeler taşıyor. Özellikleri açısından karşılaştıracak olursam; iki karakter de yoğun şekilde alaycı, umursamaz görünüyor ve çevresinde yaşananlara karşı öfkeliler. İkisinin de küçümseyen tavrı, altı doldurulmamış, “zeki” ve “havalı” görünmeye dayanan söylemler üzerinden aktarılıyor. Aslında içten içe biliyorlar çok farklı ol(a)madıklarını ve bu onları rahatsız ediyor.

Kapak, Çeviri, Tasarım…

Ghost World dilimize doğrudan orijinal adıyla KaraKarga Yayınları tarafından kazandırıldı. Hatta kapağı da neredeyse hiç değiştirilmemiş. Gördüğüm kadarıyla Clowes’un ismi sağ alt taraftan orta kısma çekilmiş ve boşalan yere yayınevinin simgesi getirilmiş. “Hayalet Dünya” şeklinde Türkçeleştirilseydi de bir problem olmazdı, bunu engelleyecek bir durum yok sonuçta. Bu şekilde bırakılması tercih edilmiş, pek problem teşkil ettiğini de söyleyemem.

Kitabın çevirmenliği Aslı Perker, görsel yönetmenliği Sedat Gösterikli ve yayın koordinatörlüğü de Mesud Ata tarafından yapılmış. Ortaya temiz bir iş çıkmış, bu yönlerden eleştireceğim bir durum yok, ellerine sağlık. Çizgi roman edebiyatında geç ergenlik dönemini konu alan önemli bir eser sayelerinde bizlerle buluşuyor, teşekkür etmek gerekli.

Son Sözler

Ghost World‘ün aynı zamanda 2001 yılında Terry Zwigoff‘un yönettiği ve Clowes ile ortaklaşa yazdığı bir filmi de bulunuyor. Çizgi romanının bir tık daha üstte olduğunu düşünsem bile ekranlardaki hâli de gayet kaliteli bir iş. Ergenlik el kılavuzu olarak nitelendirebileceğimiz bu hikâyenin hem çizgi romanını hem de En İyi Senaryo Dalında Oscar adaylığı bulunan filmini (şaşırtıcı değil) tüketmenizi katiyetle öneririm. Özellikle bunun gibi Coming of Age yapımlarına meraklıysanız kaçırmayın.